Irysy w sztuce Vincenta van Gogha i Claude’a Moneta

Obaj artyści malowali je wielokrotnie, wnikliwie oddając subtelne piękno ich kwiatów i architektoniczne wręcz konstrukcje liści i łodyg. Skąd czerpali swoje artystyczne inspiracje? W Europie już od lat 60. XIX wieku pojawiło się zainteresowanie sztuką japońską, które z czasem przerodziło się w prawdziwą fascynację. Od lat 80. XIX wieku sztuka japońska stała się głównym punktem odniesienia artystycznego dla zachodnioeuropejskiej awangardy. 

I Vincent van Gogh i Claude Monet byli namiętnymi kolekcjonerami barwnych japońskich drzeworytów ukiyo-e. Motyw irysów, kwiatów mających długą historię uprawy i bogatą symbolikę związaną z kulturą samurajów ( symbolizowały odwagę, siłę i ducha wojownika), był popularnym motywem wielu dzieł sztuki japońskiej.

Obraz Vincenta van Gogha Irysy  z 1889 roku, z kolekcji Getty Center należy do jego najsłynniejszych obrazów. Artysta namalował go w nieco dzikim, otoczonym murem ogrodzie na terenie zakładu psychiatrycznego w Saint-Rémy, do którego sam się zgłosił i gdzie powoli wracał do zdrowia. 

Zupełnie niezwykła jest perspektywa z jakiej uchwycił kwiaty. Wydaje się, że malując, musiał siedzieć lub klęczeć tuż obok nich. Zacieśnił kadr wokół roślin, tak jak wokół niego zamknęły się podwoje szpitala. Kapitalnie udało mu się uchwycić witalność, energię i architektoniczne piękno kwiatów. Wspaniałe są zestawienia barwne czerwonych grudek ziemi z zielenią liści i głębokich granatów z plamami żółci i pomarańczu (wiele mówiące o jego zainteresowaniach badaniami optycznymi nad wzajemnym oddziaływaniem kolorów kontrastowych), mistrzowskie rozłożenie barw na płatkach irysów, tworzące poczucie objętości i trójwymiarowości. 

Szpital w Saint-Rémy przyznał artyście drugi pokój, który mógł wykorzystać na pracownię; tam powstały dwie zachwycające martwe natury z bukietami irysów w wazonie, będące kontynuacją botanicznych i kolorystycznych fascynacji van Gogha.     

Irysy należały również do ulubionych kwiatów Claude’a Moneta, genialnego malarza i zapalonego ogrodnika równocześnie, Monet kolekcjonował irysy. Poświęcił im ok. dwudziestu płócien, z których większość powstała w czasie pierwszej wojny światowej, malowana wprost z natury, w plenerze, w słynnym ogrodzie artysty w Giverny.

Zafascynowany pięknem dalekowschodnich ogrodów Monet stworzył w Giverny wzorowany na ogrodach japońskich, wypełniony kwiatami ogród z drewnianym mostkiem obrośniętym glicynią i stawem pełnym lilii wodnych, o brzegach obsadzonych japońskimi irysami.

Zamożny już wówczas malarz mógł sobie pozwolić na sprowadzanie nowych gatunków i odmian ze szkółek Josepha Latour-Marliac’a, z którym się zaprzyjaźnił. Georges Truffaut, ekspert ogrodnictwa, który odwiedził Moneta w Giverny w 1913 roku, napisał:  „Brzegi stawu są gęsto pokryte irysami wszelkiego rodzaju. Wiosną rosną tam irysy syberyjskie i irysy wirginijskie o długich płatkach i aksamitnej fakturze; później irysy japońskie i irysy Kaempferiego rosną tu w dużych ilościach”.

Jedną z uderzających cech obrazów Moneta przedstawiających irysy rosnące tuż nad stawem jest jego eksperymentowanie z niezwykłymi i nieoczekiwanymi punktami widzenia. Na kilku z nich Monet rozstawił sztalugę na japońskim moście w ogrodzie i namalował widok z góry na kępy irysów i krętą ścieżkę na skraju stawu z liliami. Innym razem wybrał zamiast tego niezwykle niski i bliski punkt widzenia, przez co irysy wydają się gigantyczne. 

Na niektórych obrazach irysy stają się jako rośliny niemalże nierozpoznawalne, sztuka Claude’a Moneta ociera się o sztukę abstrakcyjną. Nie wiadomo, na ile była to kwestia postępującej u artysty choroby oczu, a na ile poszukiwania nowej artystycznej drogi, którą po drugiej wojnie odnajdą i pójdą amerykańscy ekspresjoniści abstrakcyjni.

Bibliografia

https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/claude-monet-irises 
https://www.christies.com/en/lot/lot-5915641

Wraz z rokiem tematycznym – Artystyczny Botaniczny – prowadzimy cykl spacerów o powiązaniach sztuki z Naturą.

Tą historią podzieliła się Ewa Szachowska → – pasjonatka roślin i historii sztuki tak z wykształcenia, jak i z zamiłowania, pracująca w obu tych obszarach. Arteterapeutka, koordynatorka i autorka projektów edukacyjnych oraz wieloletnia współpracowniczka Fundacji Arttransfer (od 2013). Edukatorka w Centrum Edukacji Ogrodu Botanicznego UW.