Jemioła i jej moc

Jemioła i gorący pocałunek! Obok choinki to kolejny ważny element świąt, który zawieszony nad głowami gości ma przynosić szczęście domownikom i domostwu.

W naszym Ogrodzie można znaleźć jemiołę w zaskakujących miejscach, nie tylko wysoko na drzewie. Porasta również niskie drzewa na dziale systematyki roślin.

Pocałunek pod taką jemiołą wróży szczęście i pomyślność na przyszłość. Nawet jeśli nie wierzymy w magiczne właściwości jemioły, warto poznać historię tej pięknej rośliny.

Jemioła pospolita (Viscum album)

W Polsce występuje jeden gatunek jemioły – jemioła biała – zwana też pospolitą (Viscum album). Dawniej była u nas znana pod nazwami: strzęśla, homela, zimorost, albo kołtun.

Do Polski zwyczaj całowania się pod jemiołą dotarł z Anglii w XVIII wieku, a wcześniej istniał u starożytnych Celtów.

Pliniusz pisał, że celtyccy druidzi nie czcili niczego bardziej od jemioły i dębu, na którym rosła. Kult ten był silnie powiązany z celebracją odradzającego się słońca, które przypada na czas przesilenia zimowego.

Jemioła w tradycji Celtów

Pradawni Celtowie cenili jemiołę jako roślinę mocy. Była darem od bogów – wierzono, że chroni przed złymi duchami i chroni domostwo. To właśnie miejsce jej występowania (wysoko, na konarach drzew) sprawiło, że była rośliną, która „spadła z nieba”. W ten sposób symbolicznie jemioła łączyła świat ziemski z niebiańskim. Nabierała magicznych właściwości umożliwiających kontakt pomiędzy strefą ludzką i boską. Oprócz tego jemioła zwracała uwagę swoją wieczną zielonością. Roślina ta nie traci koloru, nawet jeśli pasożytuje na bezbarwnym drzewie w zimie.

Jemioła i magia

Jemioła była traktowana przez starożytnych jako symbol nieśmiertelności i trwania. Ponieważ jemioła owocuje zimą, w czasie, kiedy wszystko dookoła zastyga w bezruchu – jej owoce uważano za reprezentację boskiego nasienia. W związku z tym m.in. podawano jagody jemioły bezpłodnym kobietom z nadzieją, że to pomoże im zajść w ciążę. Pod zawieszoną jemiołą stawiano także panny młode, by jemioła obdarzyła je swoją płodnością. Napary z jagód jemioły podawano też niepłodnym zwierzętom, a głowy krów dających mało mleka uderzano miotłami z jemioły w nadziei na zwiększenie ich mleczności.

Chrześcijanie porównywali ją do rajskiego drzewa życia. Jemioła pod poduszką pomagała zasnąć dzieciom, odstraszała koszmary senne, a wrzucona do ciepłej kąpieli dziecka, wzmacniała jego siły witalne.

Jemioła w zielarstwie

Jemioła miała ważne zastosowanie w zielarstwie. Była antidotum na wszelkie zatrucia. Napar z jemioły miał leczyć choroby serca i kaszel. Była też traktowana jako środek wczesnoporonny.

Uwaga: roślina ta jest silnie trująca jej nieumiejętnie stosowanie może zaszkodzić. Przedawkowanie może prowadzić do wymiotów. Nie należy jej stosować bez konsultacji z lekarzem.

Jemioła – półpasożyt

Ma postać zimozielonego krzewu o kulistej formie, nieprzekraczającej 1,5 m średnicy. Jej pędy nie korkowacieją. Nawet te najstarsze, czasem trzydziestoletnie egzemplarze, zawsze mają zieloną barwę.  

Pędy rośliny co roku tworzą na wierzchołkach po jednym widełkowatym rozgałęzieniu, a liczba ich „pięter” pozwala oszacować wiek jemioły. Ponieważ są kruche, często opadają na wietrze.

Rosnąc w koronach drzew jemioła nie może pobierać wody i soli mineralnych z ziemi, zabiera je więc konarom, na których jest zakotwiczona. Resztę związków potrzebnych do życia wytwarza sama. Jej liście zawierają chlorofil, prowadzi aktywną fotosyntezę. Zaliczamy ją do półpasożytów.

Na jakich drzewach rośnie jemioła

Najczęściej spotkamy ją na topolach, ale wybiera też brzozy, jabłonie, lipy i inne rosnące w ciepłych nasłonecznionych stanowiskach.

Roślina ta może być szkodliwą dla drzew, na których rośnie tylko wtedy, gdy gleba wokół drzewa jest zbyt przesuszona, ponieważ przyspiesza wtedy ich usychanie (szczególnie, jeśli występuje w większej ilości na pojedynczym drzewie).

Owoce jemioły w postaci kulistych kleistych jagód przyciągają różne gatunki ptaków, zwłaszcza kolorowe i dźwięcznie szczebioczące jemiołuszki. Rozprzestrzenia się właśnie dzięki nim. Ptaki zjadają owoce i wydalają niestrawione nasiona. W ten sposób rozsiewają je na innych drzewach. Ich odchody są lepkie dzięki kleistemu miąższowi jagód. Dzięki temu łatwo przyklejają się do gałęzi.

Jemioła w naszym Ogrodzie Botanicznym

Jemiołę w naszym Ogrodzie Botanicznym można dostrzec m.in. na niewielkiej jabłoni (Malus baccata) na dziale systematyki roślin.

[…] tu gdzie z dębu jemioła migotliwa
silnie złoci się, gdy dnia przybywa,
tu mój dom, w nim kos mój gwiżdże, drze się,
jakby nadal był w wesołym lesie […]
✽ ✽ ✽

Konstanty Ildefons Gałczyński „Poemat dla zdrajcy”

✽ ✽ ✽

O jemiole opowiedzieli Magdalena Chełchowska z Działu Edukacji i Wojciech Podstolski, kurator Działu Systematyki Roślin i Arboretum.