Wróbel

Dziś obchodzimy światowy dzień WRÓBLA. Passer domesticus – ten niewielki ptaszek na trwałe wpisał się w nasze życie. Z racji swojego charakterystycznego zachowania, życia w rodzinnych grupach i wesołego poćwierkiwania, jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych gatunków. Czasem bywa mylony z mazurkiem (Passer montanus), swoim mniejszym kuzynem. 

O wróblu pisaliśmy już wiele razy, jednak nie zaszkodzi jeszcze raz. Dlaczego? Wróbel, podobnie jak zdecydowana większość awifauny Polski, podlega ścisłej ochronie gatunkowej, w tym wymaga ochrony czynnej. 

Wróble to typowo synantropijne zwierzęta związane z obecnością człowieka i zależne od niego. Wyewoluowały ok. 11 tys. lat temu (prawdopodobnie na terenie południowo-zachodniej Azji) wraz z rozwojem rolnictwa. Migracja ludności czy uprawa rozmaitych zbóż zdecydowanie sprzyjała ekspansji tego gatunku. Obecnie wróbel występuje niemal na całym globie, z wyjątkiem Arktyki i Antarktyki. 
Ten niewielki ptaszek woli zasiedlać tereny miejskie niż obszary poza miastem. Gniazda chętnie buduje w zakamarkach i szczelinach budynków. Jeszcze do niedawna wróbel był jednym z najliczniejszych krajowych gatunków. Sytuacja jednak się zmieniła – w czołówce najliczniejszych ptaków lęgowych Polski obecnie jest zięba i skowronek. Skąd taka zmiana? Niestety twarde dane są dość przytłaczające. Nasze wróble nie radzą sobie z tempem zmian, które w ubiegłych dekadach nadawał człowiek.

Populacja

Jak wykazał Monitoring Pospolitych Ptaków Lęgowych Polski (MPPL), od 2000 roku polska populacja wróbla zmniejszyła się o 14% – to oznacza, że zniknął co 7 wróbel! Natomiast ornitolodzy z Muzeum i Instytutu Zoologii PAN wykazali, że w ostatnich 30 latach na terenie Warszawy zniknął co 3 wróbel! Cenzus przeprowadzony w latach 2005–2007 na 23 obszarach stolicy wykazał spadek liczebności wróbla o 39 % w stosunku do lat 70. i 80. ubiegłego wieku. Najbardziej spektakularny spadek odnotowano w parkach i ogródkach działkowych. Badania wykazały także spadek zasiedleń budek lęgowych przez wróble na badanych obszarach. 

Niestety taka sytuacja dotyczy wszystkich krajów Europy, w których były prowadzone badania. Na wyspach brytyjskich od lat 70. populacja wróbli zmniejszyła się o połowę – z 12 mln par do zaledwie 6 mln! Dlatego wróbel został umieszczony na liście gatunków priorytetowych w Planie na rzecz Bioróżnorodności Wielkiej Brytanii. 

W Holandii wróbel trafił na Czerwoną Listę jako gatunek zagrożony!  Brak jest aktualnych danych ze wschodniej części naszego kontynentu, niemniej jednak, raczej nie należy się spodziewać optymistycznych wyników.

Przyczyny spadku liczebności

Jest kilka teorii dotyczących spadku liczebności populacji wróbla.

• Za jedną z przyczyn hiszpańscy i brytyjscy naukowcy podają zanieczyszczania powietrza dwutlenkiem azotu generowane przez motoryzację. Ten związek chemiczny negatywnie wpływa na kondycję i układ odpornościowy wróbli i tym samym przyczynia się do obniżenia rozrodczości. 
• Kolejne analizy wskazują, że wróble skuteczniej unikają ataków przed np. krogulcami, dzięki niewielkiemu otłuszczeniu ciała, które zapewnia lepszą sprawność podczas ucieczki. Taka strategia bywa jednak zawodna w przypadku mroźnych i długich zim, podczas których zapasy tłuszczu zdecydowanie zwiększają przeżywalność. 
• Ponadto londyńskie wróble w 70% są nosicielami ptasiej malarii, co również nie poprawia ich stanu zdrowia. 
• Oprócz wymienionych wyżej czynników istotną przyczyną spadku liczebności wróbli są termomodernizacje budynków. Wróble oraz inne ptaki i nietoperze korzystają z miejskich zakamarków, a wszelkie szczeliny są miejscem gniazdowania i schronienia. Termomodernizacje budynków skutecznie pozbawiają zwierzęta takich stref. 
• Ponadto – częste wykaszanie trawników, uprawy monokulturowe i chemizacja roślin –  powodują spadek liczebności owadów, co bezpośrednio przekłada się na obniżenie ilości pokarmu dla wróbli – dorosłe wróble korzystają z roślinnego pokarmu i nasion, ale pisklęta są karmione głównie bezkręgowcami. 
• Także wycinanie krzewów oraz likwidacja parków i podwórek z nieużytkami, które tak lubią drobne stworzenia, niekorzystnie wpływa na ich liczebność – odbiera  tym i innym zwierzętom potencjalne dodatkowe miejsca lęgowe i bezpieczne kryjówki. 
• Oprócz naturalnych drapieżników wróbli niestety to wolnożyjące koty odpowiadają za ok. 30% ich śmiertelności. 
• Również kolizje z samochodami, przeszklonymi powierzchniami, wieżowcami, wiatami przystankowymi i ekranami akustycznymi – zbierają swoje żniwo.

Jak widzicie czynników spadku liczebności wróbli jest wiele. Do tego dokładają się zmiany klimatu i kryzys ekologiczno-środowiskowy, w wyniku którego obecne warunki atmosferyczne podczas zimy i lata bywają nieprzewidywalne – tym samym niebezpieczne dla dzikich zwierząt. 

W ogromnym stopniu są to przyczyny pochodzenia antropogenicznego, zatem po naszej stronie leży odwrócenie tego spadkowego trendu. Jeśli za kilkanaście lat, wiosną, nie usłyszymy radosnego poćwierkiwania nieopodal domu (tzw. cicha wiosna) – będziemy za to odpowiedzialni. 

Co możemy zrobić?

Aby uniknąć tego czarnego scenariusza pamiętajmy o kilku ważnych działaniach, które mogą pomóc naszym skrzydlatym sąsiadom.

1. Zanim zaczniemy robić „porządek” na naszym podwórku czy w ogródku, pomyślmy, gdzie będą chować się drobne stworzenia w przypadku zagrożenia. Pozostawmy krzewy i choć niewielkie fragmenty nieużytków, które są idealnymi „hotspotami” bioróżnorodności w miejskiej betonowej dżungli. Zostawmy trochę „bałaganu” wokół domostw – oddajmy go naturze. Ona najlepiej będzie potrafiła zadbać o siebie. 
2. Dajmy możliwość rosnąć kwiatom na naszym trawniku, tak aby mogły odwiedzać je zapylacze. Obecność drobnych bezkręgowców na pewno przyciągnie ptaki. 
3. Odpowiedzialnie przeprowadzajmy remonty budynków – poza okresem lęgowym. Zadbajmy o kompensację przyrodniczą – o ile to możliwe pozostawmy niezakratowane otwory wentylacyjne i przestrzenie w stropodachu. Są to puste przestrzenie, w żaden sposób niezagospodarowane przez człowieka, a chętnie wykorzystywane przez ptaki na gniazda.
4. Wieszajmy budki lęgowe, z których chętnie korzystają dziuplaki. Jak zrobić bezpieczną budkę dla ptaków?
5. Bądźmy czujni i w razie zagrożenia zdrowia lub życia dzikich zwierząt i łamania ich praw – interweniujemy! (link do postu na naszym fb, o termomodernizacji) 
6. Zanim wypuścimy naszego mruczka na wieczorny rekonesans po dzielnicy, przypomnijmy sobie o przytoczonych liczbach. Nasz uroczy kot, to też skuteczny zabójca ptaków. 
7. Gdy nadejdzie zima, możemy wspomagać naszych pierzastych przyjaciół – stosując mądre dokarmianie, zgodne z zaleceniami ornitologów. Przeczytaj, jak karmić ptaki mądrze.
   
   

→ Powinniśmy przetransformować nasze podejście i myślenie o zwierzętach. W świecie przyrody nie ma niepotrzebnych gatunków i szkodników. Każda istota ma swoje miejsce w złożonym łańcuchu troficznym i cyklach naturalnych.

→ Zapamiętaj! Wróbel podlega ścisłej ochronie gatunkowej i wymaga ochrony czynnej. 

---

→ Zachęcamy do przeczytania raportu dotyczącego spadku liczebności ptaków lęgowych w Europie → https://bit.ly/3PpwuDA

→ Garść informacji z warszawskiego wróbliczenia → https://bit.ly/4cxKm8L

---

Autor: Jowita Misztal

Dzisiejszą porcję informacji przygotowała Jowita Misztal z naszej ekipy ogrodniczej, której kiedyś ptaki skradły serce zaraz po roślinach. Jeśli chcesz wiedzieć więcej lub pomóc wróblom i innym ptakom w mieście? Daj znać na adres → j.misztal3@uw.edu.pl

Literatura

1. Luniak M. 2005b: Ptaki w budynkach. Wyd. Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Biuro Ochrony Środowiska, Warszawa.
2. Kuczyński L., Chylarecki P. 2012 Atlas pospolitych ptaków lęgowych Polski. Rozmieszczenie, wybiórczość siedliskowa, trendy. GIOŚ, Warszawa.
3.  Sokołowski J. 1979 Ptaki Polski. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
4. Svensson L. 2012 Przewodnik Collinsa. Ptaki Europy i Obszaru Śródziemnomorskiego. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.
5. Zyśk-Gorczyńska E., Mikusek R., Sztwiertnia H. 2021. Kolizje ptaków z transparentnymi powierzchniami – kompendium wiedzy. Fundacja Szklane Pułapki, Wrocław.
6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r.).

Polecane strony www

Badania nad warszawską populacją wróbli
Ptasie problemy
Ptaki w budynkach – przydatna literatura