Kakao na zimę

Tabliczki czekolady w świątecznych kolorowych opakowaniach są dla nas na dziś wyciągniecie ręki. Jednak nie zawsze tak było. Historia pojawienia się wyrobów z kakaowca w kulturach świata jest długa i fascynująca.

Kakao przez wieki było czymś luksusowym. Kilka wieków temu tylko bardzo zamożni mieszkańcy mogli delektować się smakiem czekolady. Określenia „gorący” i „do picia” zostały dodane do czekolady w 1847 roku, kiedy firma z Bristolu wynalazła tabliczki czekolady w formie stałej.

Ziarna kakaowca zaczęły docierać do Europy przez Hiszpanię od 1585 roku. Było to już po skolonizowaniu obu Ameryk przez Hiszpanów. W czasach Azteków ziarno prażono, mielono i dodawano do dań warzywnych razem z kukurydzą i papryką lub podawano w postaci gorzkiego napoju ceremonialnego.

Popularność tego nowego, fantazyjnego napoju w Anglii doprowadziła do pojawienia się licznych akcesoriów do jego produkcji. Londyński złotnik George Garthorne w 1685 wykonał najwcześniejszy znany srebrny garnek do czekolady, zwany chocolatière.

Przyrządzanie czekolady

W celu przygotowania napoju konieczne było użycie narzędzia zwanego „molinetem” lub „młynkiem do czekolady”. Duża zawartość masła kakaowego wymagała energicznego mieszania. Mieszadło wykonane z długiego kawałka toczonego drewna z ząbkowaną główką było rolowane pomiędzy dłońmi, aby zapewnić dobre ubijanie napoju.

Wysokie, wąskie garnki miały otwór w pokrywce, który umożliwiał mieszanie bez rozpryskiwania. O garnku do czekolady wspomniano nawet w książce o Robinsonie Crusoe, opublikowanej w 1719 roku.

Domy czekolady

W Londynie zaczęły powstawać domy czekolady, które często pobierały opłatę za wstęp. Pitną czekoladę wzbogacano czasem skórką cytrusów, jaśminem, wanilią, piżmem i ambrą. Czekolada była wtedy dość drogim towarem.

W XVII wieku w wytwornych domach modne stały się sale czekoladowe umieszczone tuż za krużgankiem od kuchni czekoladowej. Były to miejsca, w których przechowywano złocone garnki z czekoladą i drogą porcelanę. Tu przygotowywano też ten wytworny napój.

Służba zajmowała się do żmudnym procesem prażenia orzechów kakaowych, usuwania śruty, mielenia ją na pastę na gorącej płycie kamiennej i formowaniem bloków z pasty (zwanych ciastkami), które pozostawiano do dojrzewania przez kilka miesięcy. Następnie „czekoladowe ciastka” roztapiano w mleku, wodzie lub winie, słodzono cukrem i doprawiano przyprawami.

Masowa produkcja kakao

Tradycyjna metoda produkcji czekolady – pieczenie, przesiewanie, ubijanie, mielenie i walcowanie – była bardzo czasochłonna. To sprawiało, że napój nie był dostępny dla mas – dopóki nie pojawiła się jego masowa produkcja.

W 1729 roku król Jerzy II opatentował maszynę do mielenia czekolady, pozwalającą na uzyskanie drobniejszego proszku czekoladowego, która za pomocą koła napędzanego wodą miażdżyła większą liczbę ziaren na raz.

Filiżanka czekolady

Po latach, w 1919 roku największym komercyjnym producentem czekolady w Wielkiej Brytanii roku stała się firma Cadbury’s.  W ten sposób filiżanka czekolady nie była już tylko w zasięgu zamożnych londyńczyków – „trafiła pod strzechy”.

W Holandii produkcją czekolady na przemysłową skalę zajęła się firma Van Houten, której właściciel opracował nowatorski sposób jej produkcji polegający na tłoczeniu tłuszczu (masła kakaowego) z prażonych ziaren kakaowych.

​W Polsce największym producentem wyrobów czekoladowych był Karol Wedel, który w 1851 roku założył fabrykę w Warszawie. Kakao i wanilię sprowadzał z Londynu, Hamburga i Bordeaux. Wedel produkował karmelki, ciasta i figurki cukrowe, czekoladę twardą oraz czekoladę do picia.

Właściwości zdrowotne kakao

Kakao jest zdrowe. Jest bardzo bogatym źródłem magnezu, wapnia, chromu, żelaza, manganu oraz cynku. Zawiera kofeinę i teobrominę, wspomaga koncentrację, redukuje stres i korzystnie wpływa na nasze samopoczucie.

Walory kakaowca wysoko cenione są również w kosmetyce. Wykorzystuje się zarówno tzw. masło kakaowe jak i popiół z łupin nasiennych.

Ma jeszcze wiele innych właściwości np. chroni przed wirusami oraz chorobami skóry, pobudza pracę żołądka i jelit. A zapach czekolady jest podobno najbardziej przyjemnym zapachem świata. Ten zapach często unosi się dziś nad warszawską fabryką Wedla.

Kakaowiec w szklarni Ogrodu Botanicznego UW

W szklarni subtropikalnej naszego Ogrodu można podziwiać drzewo z dojrzewającymi owocami kakaowca właściwego (Theobroma cacao). Roślina ta należy do rodziny ślazowatych (Malvaceae). Naturalnie występuje w wilgotnych lasach tropikalnych Ameryki Południowej i Środkowej, jednak w innych częściach świata jest szeroko rozpowszechniona w uprawie. Najwięcej ziarna kakaowego produkuje się nad Zatoką Gwinejską, na Wybrzeżu Kości Słoniowej, w Ghanie, Brazylii, Indonezji i Malezji.

Kakaowiec jest niewysokim drzewem lasów tropikalnych, wymaga żyznych gleb i wysokiej wilgotności. Może dorastać do 15 m wysokości. Liście ma skórzaste, podłużne długości 20-30 cm. Kwiaty wyrastają bezpośrednio z pnia i konarów – to kaulifloria – z greckiego kaulos – łodyga, flos, floris – kwiat.

Kakaowiec kwitnie przez cały rok w dwóch 6-miesięcznych cyklach. Białe (żeńskie) i różowe (męskie) drobne kwiatki pokrywają pień i gałęzie. Zaledwie część z nich zostanie zapylona i rozwiną się owoce.

Po zbiorze dojrzałe owoce usypywane się w pryzmy i przez 4-5 dni, pod przykryciem fermentowane. Przefermentowane nasiona są ekstrahowane, a następie poddawane wtórnej fermentacji, a po niej suszone. Na koniec praży się je i mieli, w wyniku czego otrzymywana jest gęsta masa, z której w procesie tłoczenia otrzymuje się masło kakaowe, a odtłuszczone wytłoki, poddane powtórnemu mieleniu, przybierają postać proszku kakaowego.

Jeśli jesteście żądni większej ilości informacji na temat kakaowca serdecznie polecamy dwie książki: „Użyteczne rośliny tropików” Jolanty i Karola Węglarskich oraz „50 roślin, które zmieniły bieg historii” Billa Lawsa. A pod tym linkiem przeczytacie, jak w Pracowni Edukacji zrobiliśmy kakao z ziaren naszego kakaowca.

✽ ✽ ✽

Na tę aromatyczną wycieczkę zabrał nas Piotr Kazimierz Dobrzyński, kurator kolekcji roślin szklarniowych oraz Julia Popławska z Pracowni Edukacji Ogrodu Botanicznego.

Szklarnie są dostępne przez całą zimę w weekendy i dni świąteczne (z wyjątkiem 31 grudnia) w godzinach 10.00 – 15.00. Pamiętajcie, że kasy są czynne do godziny 14.00.

Zapraszamy!

Przepis na ciastka mocno czekoladowe

Przygotowanie:

• Na garnku z niewielką ilością wody ustawiamy miskę i w tak przygotowanej kąpieli wodnej rozpuszczamy 200 g połamanej na kostki czekolady oraz masło.
• Miskę zestawiamy z garnka i odstawiamy na bok aby masa ostygła.
• Piekarnik nagrzewamy do 180ºC.
• W misce miksujemy cukier z jajkami, solą i wanilią tak by powstała puszysta dobrze napowietrzona masa.
• W drugiej miseczce łączymy mąkę, proszek do pieczenia, przyprawy i 100 g grubo pokrojonej czekolady.
• Do masy jajecznej dodajemy masę czekoladową, mieszamy delikatnie.
• Dosypujemy suche składniki i jeszcze raz mieszamy. Odstawiamy masę na 10 minut.
• W tym czasie przygotowujemy blachę wyłożoną papierem do pieczenia.
• Na blaszkę nakładamy łyżeczką czekoladową masę. Nam wyszło ok 30 niewielkich ciasteczek.
• Wstawiamy blachę do piekarnika na 8 – 10 minut. Nie powinno się ich przesuszyć.
• Ciastka po upieczeniu powinny pozostać miękkie w środku, stają się twardsze jak ostygną, dlatego też studzimy je na blasze.

Smacznego!

Przepis autorstwa Marianny Darżynkiewicz-Wojcieskiej.