Ciemierniki

Wczesna wiosna to również czas kwitnienia ciemierników (Helleborus), przepięknych roślin należących do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). W naszym Ogrodzie występuje kilka gatunków i odmian ciemierników.

Przechodząc przez Ogród, możemy zobaczyć między innymi ciemierniki: cuchnący (H. foetidus), wonny (H. odorus), korsykański, zwany też ostro ząbkowanym (H. argutifolius).

Ciemiernik, Helleborus, fot. Domena Publiczna, Wikipedia

W wielu miejscach posadzone są liczne odmiany ciemiernika wschodniego (Helleborus orientalis), takie jak 'Blue Lady’, 'Pink Lady’, 'Red Lady’, 'White Lady’, 'Yellow Lady’.

A my przejdziemy się dziś do działu Roślin Różnych Środowisk, gdzie na tzw. Alpinarium Nowym rośnie piękny ciemiernik czerwonawy (Helleborus purpurascens). Jest to rzadko spotykany gatunek chroniony i zagrożony (kategoria VU – gatunek wysokiego ryzyka, narażony na wymarcie) w Polsce.

W Polsce dziko rośnie tylko w Bieszczadach Zachodnich. Jest uważany za subendemit karpacki. Jego zwarty zasięg występowania obejmuje Karpaty Wschodnie, Południowe i Wyżynę Siedmiogrodzką. Ponadto spotykany jest w Karpatach Zachodnich, na Podolu po okolice Lwowa i na północnym skraju Niziny Węgierskiej.

Ciemiernik wonny, Helleborus odorus, fot. M. Sunouchi, Domena Publiczna Wikipedia

Podobnie jak inne ciemierniki Helleborus purpurascens jest byliną o rozgałęzionym, masywnym kłączu z licznymi korzeniami przybyszowymi.

Pędy kwiatowe, skąpo ulistnione, wyrastają wczesną wiosną. Na pędzie, nawet już od lutego (do kwietnia), rozwijają się zwykle 2-4 kwiaty, rzadziej 1 lub 5 i więcej.

Okwiat, o średnicy najczęściej 4-5 cm, składa się z 5 brudnofioletowo-purpurowych listków. Kwiaty są odporne na przymrozki i wiosenne opady śniegu. Owocem jest mieszek pękający na szwie. W mieszku jest niewiele nasion, maksymalnie 15 szt. Nasiona wysypują się pod wpływem siły grawitacji (barochoria) i trafiają bezpośrednio w okolice rośliny macierzystej. Znajdują się wówczas w fazie spoczynkowej, a kiełkują dopiero w następnym sezonie wegetacyjnym. 

Liście ciemiernika czerwonawego pojawiają się dopiero w okresie zawiązywania owoców. Są odziomkowe, długoogonkowe, o blaszce brzegiem ząbkowanej, z 5 (do odcinkami rozciętymi niemal do połowy, przeważnie na 2-3 łatki.

Ciemiernik czerwonawy, Helleborus purpurascens, fot. Floratheca

W Polsce najpoważniejszym zagrożeniem dla stanowisk ciemiernika czerwonawego jest sukcesja wysokich bylin i krzewów w zbiorowiskach łąkowych i na skrajach lasów. Powoduje to przede wszystkim zacienienie i w konsekwencji osłabienie żywotności gatunku. Potencjalnym zagrożeniem może być też działalność człowieka – niszczenie siedlisk poprzez wycinkę drzew, przepędzanie zwierząt przez tereny, gdzie gatunek ten rośnie, a także turystyka i pozyskiwanie roślin do ogrodów.

Wszystkie gatunki ciemierników to rośliny silnie trujące, zawierają trujące alkaloidy i glikozydy. Wyciągi z tych roślin mają zastosowanie w farmacji do produkcji leków nasercowych, w leczeniu niewydolności serca.

Ciemiernik wonny, Helleborus odorus, fot. Floratheca

Trzeba pamiętać, że właściwości trujące zachowują także rośliny wysuszone. Dopiero dłuższe gotowanie zmniejsza toksyczność roślin, jednak bezwzględnie nie należy wykorzystywać ciemierników na własną rękę. Różne gatunki ciemierników, a rodzaj liczy ich około 20 (wśród nich część gatunków o zimozielonych liściach), znajdują zastosowanie jako cenione rośliny do nasadzeń naturalistycznych i na rabaty bylinowe.

W większości preferują półcieniste stanowiska oraz próchniczne, gliniasto-próchniczne, przepuszczalne gleby z dużą zawartością wapnia. 

Rośliny te zakwitają zwykle na przedwiośniu i wczesną wiosną, a w latach, gdy jesień jest ciepła i długa – mogą zakwitnąć już w listopadzie. Ciemierniki rozmnażamy przez wysiew nasion (kwitną zwykle po 3-4 latach) lub podział roślin jesienią albo wczesną wiosną.

Sezon 2025
Artystyczny Botaniczny

W tym roku
spoglądamy na świat przyrody
okiem artystów.
Ta wyjątkowa perspektywa
poprowadzi nas po ścieżkach Ogrodu.


Zapraszamy na wydarzenia
powiązane z tematem tego sezonu:
wykłady, spacery z motywem,
warsztaty, koncerty oraz wystawy.


Warszawa, Aleje Ujazdowskie 4





Ogród Botaniczny UW
Zielona oaza w sercu wielkiego miasta!



W maju Ogród czynny jest
codziennie w godz. 10.00 – 20.00
Kasy czynne są do godz. 19.00


Od maja do sierpnia Ogród czynny jest
codziennie w godz. 10.00 – 20.00
Kasy czynne są do godz. 19.00
Zajęcia z edukatorami
dla grup zorganizowanych

od wtorku do niedzieli
w godzinach 10:00-15:00.

Zapisy → wycieczki.ogrod@uw.edu.pl





Szklarnie
Las tropikalny w centrum Warszawy

SZKLARNIE są dostępne w maju
codziennie i w dni świąteczne z wyjątkiem poniedziałków
w godz.10.00 – 20.00.

Kasy są czynne do godz. 19.00
Ostatnie wejście do szklarni o godz. 19.20

W ramach biletu wstępu zapraszamy na
weekendowe spacery z edukatorami
w soboty i niedziele o godz. 13.00





Realizowane projekty z Funduszy Europejskich

Używamy plików cookie, aby poprawić komfort korzystania z naszej witryny. Przeglądając tę stronę, zgadzasz się na używanie przez nas plików cookie.