Śnieżyca i śnieżyczka

Śnieżyczka przebiśnieg i śnieżyca wiosenna. Śnieżyczka przebiśnieg (Galanthus nivalis), zwana też po prostu przebiśniegiem, pojawiła się pierwsza i coraz śmielej otwiera swoje kwiaty, choć chłodna aura temu nie sprzyja. Podobnie jak rozwijająca się nieco później śnieżyca wiosenna (Leucojum vernum, Leucoium vernum), należy do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae).

Obydwa gatunki to geofity wiosenne, czyli – rośliny kwitnące przed rozwojem liści na drzewach. Obie dzisiejsze wiosenne bohaterki są roślinami cebulowymi, chronionymi w Polsce.

Śnieżyczka przebiśnieg, obok innych gatunków należących do rodzaju Galanthus wymieniona jest w załączniku II konwencji waszyngtońskiej CITES. Jest to również gatunek o znaczeniu wspólnotowym, umieszczony w załączniku V Dyrektywy Siedliskowej Unii Europejskiej. Przebiśnieg występuje przede wszystkim na południu Polski w górach po regiel górny, a także w części środkowej kraju. Jego stanowiska w północnej Polsce mają charakter synantropijny (uciekinierzy z upraw).

Śnieżyca wiosenna, poza tym, że jest gatunkiem chronionym w Polsce, znajduje się na „Czerwonej Liście” i jest gatunkiem bliskim zagrożenia (NT). Występuje przede wszystkim w górach i na pogórzu, poza górami rzadko, na Nizinie Śląskiej i w Wielkopolsce.

Rośnie też jako roślina zdziczała z uprawy i w wielu miejscach jest zadomowiona. Obydwa gatunki spotkamy dziko rosnące przede wszystkim w lasach liściastych, na glebach wilgotnych i bardzo wilgotnych, z dużą zawartością próchnicy. Śnieżyca wiosenna występuje również na wilgotnych i mokrych łąkach kośnych.

Obydwa gatunki zapylane są przez owady, a nasiona rozsiewane są przez mrówki (zawierają smakowite dla nich elajosomy). Owocem jest mięsista torebka. Po dojrzeniu owoców część nadziemna już na początku lata obumiera.

Są to rośliny trujące. Zawierają trujące alkaloidy, działające drażniąco na przewód pokarmowy, a u osób wrażliwych mogą one powodować skórne reakcje alergiczne. W większych ilościach działają depresyjnie na ośrodkowy układ nerwowy.

Substancje wyizolowane ze śnieżyczki przebiśnieg mają zastosowanie lecznicze, używane są m.in. w neuralgiach, zapaleniach nerwów, a także w leczeniu choroby Alzheimera.Nie wolno jednak używać tych roślin w samoleczeniu, gdyż są bardzo toksyczne.

Śnieżyczka przebiśnieg i śnieżyca wiosenna chętnie są uprawiane w celach ozdobnych. Mają zastosowanie szczególnie w nasadzeniach naturalistycznych, pod drzewami i krzewami, są także sadzone na skalniakach i rabatach. W uprawie spotykamy wiele odmian śnieżyczki przebiśnieg, np. ‘Flore Pleno’ o kwiatach pełnych.

Śnieżyczka przebiśnieg i śnieżyca wiosenna rozmnażają się generatywnie i wegetatywnie przez wytwarzanie cebulek potomnych, ale pamiętajmy nie pozyskujemy tych roślin z natury!

Jak odróżnić obydwa gatunki? Jak wspomnieliśmy już, przebiśniegi pojawiają się i rozkwitają wcześniej. Przy sprzyjającej aurze kwitną już w lutym, a ich kwitnienie trwa do kwietnia. Śnieżyca wiosenna pojawia się później – kwitnie od marca do kwietnia. A jeśli mamy obydwie rośliny już kwitnące?

Liście. U śnieżyczki przebiśnieg liście są sinozielone, węższe od żywozielonych liści śnieżycy wiosennej. Kwiaty. Rośliny te różnią się też budową kwiatów. Okwiat u śnieżyczki przebiśnieg składa się z 6 listków w dwóch niejednakowych okółkach (zróżnicowanych morfologicznie), gdzie listki zewnętrze są białe, dłuższe, do 25 mm długości i odstające, a listki wewnętrzne krótsze, do 11 mmm długości, sercowato wycięte na szczycie, z charakterystyczną zieloną półkolistą plamką.

Okwiat śnieżycy wiosennej składa się z 6 listków o dwóch jednakowych okółkach, gdzie listki są białe, z żółtozieloną plamką pod szczytem. Dzięki temu, że listki okwiatu śnieżycy wiosennej są jednakowe, bardziej swoją budową przypominają dzwoneczki (z jednakowo zabarwionymi końcówkami), niż ma to miejsce w kwiatach śnieżyczki przebiśnieg (choć teoretycznie ten kwiat też jest dzwoneczkowy).

Kwiaty u śnieżyczki są zawsze pojedyncze, u śnieżycy zaś zdarzają się dwa na pędzie. Zawsze dwa kwiaty występują u śnieżycy karpackiej, podgatunku śnieżycy wiosennej (Leucojum vernum subsp. carpaticum). Ciekawostką jest to, że listki okwiatu u przebiśniegów stulają się na noc i przy niesprzyjających warunkach atmosferycznych.