Lepiężnik różowy

Lepiężnik różowy kwitnie od marca do maja. Jest jedną z najwcześniej kwitnących roślin. Kwiaty rozwijają się przed rozwojem liści. Należy do rodziny astrowatych, złożonych (Asteraceae, Compositae), co doskonale widać w budowie kwiatostanów.

Są one złożone z licznych koszyczków zebranych w krótkie – a potem w miarę rozwoju, wydłużające się – gęste grona. Listki okrywy koszyczków są czerwono nabiegłe, a kwiaty jasnoczerwone lub brudnoróżowe, rzadko białawe.

Liście odziomkowe wyrastają bezpośrednio z kłączy. Pojawiają się najczęściej po rozwoju kwiatów. Pojedyncze młode liście możemy zobaczyć już pod koniec kwitnienia roślin. Liście mają ogonki o długości do 1 m, czerwonawe, żeberkowane, z bruzdą po górnej stronie, obrzeżoną wyraźnymi listewkami.

Blaszka liściowa jest bardzo duża, o średnicy do 60 cm. Liście z wierzchu są szarozielone, słabo owłosione, dołem początkowo gęsto, wełnisto owłosione, potem bladozielone, z włoskami tylko na nerwach liściowych.

Lepiężnik różowy jest rozpowszechniony w całej Polsce niżowej, a w górach jedynie w niższych partiach, rzadko spotkamy go w reglu górnym. 

Rośnie w umiarkowanym świetle i w półcieniu, na glebach wilgotnych, zasobnych, o odczynie obojętnym lub zasadowym. Występuje w lasach łęgowych, zwłaszcza podgórskich i górskich. Rośnie nad brzegami potoków, przy źródliskach, na wilgotnych łąkach i w podmokłych zaroślach. Lepiężnik różowy jest rośliną leczniczą.

Surowcem są zarówno liście, jak i kłącza. Zawierają one substancje o działaniu przeciwskurczowym, przeciwbólowym i przeciwmigrenowym. Kłącza są wykorzystywane w leczeniu skurczowych bólów głowy oraz w stanach skurczowych przewodu pokarmowego, moczowego (zwłaszcza w przypadku kamieni nerkowych i żółciowych) i skurczu oskrzeli.

Liście nie są już obecnie używane, ale były zwyczajowym lekiem przeciw kurczom nerwowym (jako środek uspokajający), bolesnym miesiączkom, bólom (w tym także głowy) oraz przeciw kolkom. Stosowano je także tradycyjnie w leczeniu ran i chorób skóry.

Z uwagi na zawartość pewnych toksycznych substancji (alkaloidów pirolizydynowych tzw. PA), magazynujących się w wątrobie i potencjalnie rakotwórczych, lepiężnik może być stosowany tylko w niewielkich ilościach i pod ścisłą kontrolą lekarza. Stosować można też gotowe preparaty pozbawione PA.

Alkaloidy pirolizydynowe (PA) stanowią rozległą grupę naturalnych toksyn syntetyzowanych przez wiele gatunków roślin w celu ochrony przed roślinożercami. PA występują powszechnie w przyrodzie, szacuje się, że około 6000 gatunków roślin na świecie może zawierać PA. Związki te mogą występować w preparatach botanicznych przeznaczonych do użytku w artykułach spożywczych, w herbacie, naparach czy suplementach diety, jak również w produktach pszczelarskich, takich jak miód i pyłek.

Niektóre PA mogą powodować uszkodzenie wątroby u ludzi, natomiast liczne badania na zwierzętach wykazały potencjalne działanie genotoksyczne, mutagenne i rakotwórcze. Dlatego należy unikać narażenia na PA pobieranego z dietą i utrzymywać je na tak niskim poziomie, jak to jest racjonalnie osiągalne.