Pierwiosnki

Kolejna grupa roślin, jakiej się dziś przyjrzymy to hemikryptofity (naziemnopączkowe). To grupa roślin, u których pąki odnawiające znajdują się na wysokości równej z powierzchnią gruntu.

Najczęściej są to byliny darniowe lub kępowe. Takimi roślinami jest większość gatunków pierwiosnek, pierwiosnków (Primula). Rodzaj ten należy do rodziny pierwiosnkowatych (Primulaceae) i liczy ponad 500 gatunków. 

Pierwiosnki występują głównie w regionach górskich Europy i umiarkowanej strefy Azji. Tylko niektóre z nich występują w górzystych regionach Afryki, tropikalnej Azji (na Jawie i Sumatrze) i Ameryki Południowej.

Światowym centrum występowania są Himalaje i południowo-zachodnie Chiny, a w Europie są to Alpy. W naszej strefie klimatycznej pierwiosnki to głównie byliny, rzadko rośliny roczne czy dwuletnie. I jako byliny, a także jako rośliny dwuletnie zaliczane są do grupy hemikryptofitów, zimują w postaci różyczki liściowej przylegającej do powierzchni ziemi.

Pierwiosnki to jedne z ważniejszych bylin ozdobnych (choć część z nich to byliny krótkotrwale), szczególnie dotyczy to niektórych odmian ozdobnych. Wiele z nich to cenne rośliny do ogrodów skalnych, na rabaty bylinowe lub do ogrodów naturalistycznych.

W zależności od gatunku preferują miejsca słoneczne do zacienionych, podłoża przepuszczalne do stale wilgotnych, gleby mineralne lub próchnicze o zróżnicowanym odczynie. 

Pierwiosnki rozmnażamy przez wysiew nasion na wiosnę lub po zbiorze, podział roślin lub sadzonki liściowe. Kilka gatunków pierwiosnek jest rodzimych we florze Polski, w tym najpospolitsze: pierwiosnka lekarska, pierwiosnek lekarski (Primula veris, P. officinalis) oraz pierwiosnka wyniosła, pierwiosnek wyniosły (Primula elatior), który jest objęty częściową ochroną gatunkową. Obydwa gatunki rozpoczynają kwitnienie w marcu i kwietniu. 

U pierwiosnki lekarskiej kielich kwiatowy w czasie kwitnienia jest luźny, nie przylega do rurki korony. W gardzieli korony kwiatowej widać 5 pomarańczowych plam, a brzeg płatków jest podwinięty. 

Pierwiosnka lekarska występuje często na terenie całego kraju. Pojawia się w słonecznych miejscach, na łąkach, w zaroślach, skrajach lasów, na murawach. Czasem jest uprawiana jako roślina ozdobna w założeniach o charakterze naturalistycznym.

U pierwiosnki wyniosłej kielich kwiatowy w czasie kwitnienia jest przylegający do rurki korony i wyraźnie dwubarwny – ząbki i kanty są zielone, poza tym jest jaśniejszy, a jego ząbki są zaostrzone. Korona jest bladożółta albo siarkowożółta. Brzeg płatków korony jest płaski, a cały płatek jest płaski lub nieco lejkowaty. 

Gatunek ten występuje niezbyt często głównie na południu Polski, na pogórzu i w górach. Rośnie w słonecznych miejscach, na łąkach, w zaroślach i lasach liściastych. Uprawiany jest w ogrodach, także w wielu odmianach ozdobnych.

W uprawie spotyka się na ogół wiele odmian i mieszańców pochodzących od pierwiosnki bezłodygowej, pierwiosnka bezłodygowego (Primula vulgaris, P. acaulis).

Ich kwiaty, które pojawiają się już w marcu, są stosunkowo duże, o średnicy 20-30 mm średnicy, u gatunku jasnożółte z pomarańczową gardzielą, a u odmian – różnobarwne, często z podwójną liczbą płatków albo pełne.

W Ogrodzie Botanicznym posiadamy wiele gatunków pierwiosnek, które pochodzą z odległych regionów świata, w tym pierwiosnkę ząbkowaną, pierwiosnka ząbkowanego (Primula denticulata). Gatunek ten jest rodzimy dla górskich regionów Afganistanu, Nepalu i Tybetu, gdzie rośnie na wysokości od 1500 do 4500 m n.p.m., w lasach, zaroślach i na odkrytych zboczach. 

Od kwietnia do czerwca wyrastają pędy kwiatostanowe (do 30 cm wysokości) zakończone kulistymi kwiatostanami. Pojedyncze kwiaty są drobne, mają do 1 cm średnicy. Kwiaty mają przeważnie kolor jasnofioletowy. Rośliny te wymagają stanowisk półcienistych i preferują gleby żyzne i wilgotne.

Hemikryptofity (naziemnopączkowe) – grupa roślin według klasyfikacji form życiowych Raunkiaera czyli sposobu, w jaki rośliny przeżywają niekorzystną porę roku, jaką w naszym klimacie jest zima. W tym przypadku to rośliny, u których pąki odnawiające znajdują się na wysokości równej z powierzchnią gruntu.