Robinia akacjowa

Robinia akacjowa, grochodrzew akacjowy, robinia biała (Robinia pseudoacacia) zwana często błędnie „akacją” (akacja to rodzaj występujący w strefie tropikalnej i subtropikalnej całego świata).

Uważana jest obecnie za średnio inwazyjny, szeroko rozprzestrzeniony gatunek obcy, z dużą liczbą stanowisk, z tendencją do dużego wzrostu tej liczby i zajmowania nowych stanowisk. 

Pochodzi ze wschodniej części Ameryki Północnej, gdzie rośnie w wilgotnych lasach do około 1600 m n.p.m. Rośnie w bardzo szerokiej amplitudzie warunków glebowych, unikając jedynie gleb podmokłych i zwartych, o niskim napowietrzeniu. 

Wymaga dużo światła, więc występuje na terenach otwartych, a na obszarach zalesionych wykorzystuje luki po różnego typu zaburzeniach. Dzięki zdolności do wiązania azotu i silnemu systemowi korzeniowemu może rosnąć w trudnym warunkach, na glebach ubogich i suchych.

Robinia akacjowa w Polsce jest często sadzona i równie często dziczeje. Sadzi się ją jako drzewo ozdobne w zieleni miejskiej, wiejskiej i wzdłuż dróg. Spotykana jest na przydrożach, brzegach lasów, nieużytkach, gruzowiskach, terenach kolejowych.

Występuje niemal w całym kraju, z wyjątkiem wyższych obszarów górskich, nieco rzadziej w części północno-wschodniej, natomiast częściej na zachodzie, co ma zapewne istotny związek z czynnikami historycznymi i częstszym wprowadzaniem do uprawy niż np. na wschodzie Polski.

W Polsce północno-wschodniej i w górach ograniczeniem dla jej występowania może być surowszy klimat, a zwłaszcza przymrozki. Robinia akacjowa jest drzewem dorastającym maksymalnie do 30 m wysokości, o charakterystycznej, szarobrunatnej korze z głębokimi, podłużnymi spękaniami. 

System korzeniowy ma rozległy, dobrze rozbudowany w przypowierzchniowej części, ale może też być głęboki na ok 5-7 metrów. Pędy robinii akacjowej są cierniste (z parami cierni pochodzenia przylistkowego), o liściach nieparzystopierzaście złożonych.

Białe słodko pachnące kwiaty motylkowe zebrane są w długie do 20 cm, luźne, zwisające groniaste kwiatostany. Kwiaty wydzielają nektar tylko w ciepłą i słoneczna pogodę. Zapylane są przez błonkówki głównie pszczoły.

Owocem jest brunatny strąk, w którym zawiązuje się od 2 do 10 nasion. Uwalniane są one często dopiero wiosną następnego roku.

Owoce i nasiona rozprzestrzeniają się na drodze barochorii (opadanie pod wpływem siły grawitacji) i anemochorii (wiatrosiewność), rzadziej hydrochorycznie (wodosiewność) i endozoochorycznie (przejście przez organizm zwierzęcy). 

Cechy sprzyjające inwazji: robina akacjowa daje odrosty z korzeni, zwłaszcza po ich uszkodzeniu albo po wycince. Tworzy wtedy gęste zarośla. Odnawianie wegetatywne jest silne. Odrasta nawet z kawałków korzeni. Rośnie bardzo szybko w początkowych latach, nawet powyżej metra rocznie. Młode osobniki zakwitają po raz pierwszy w wieku 3-6 lat.

Dojrzałe drzewo może produkować od 7 do 15 kg nasion w każdym kilogramie znajduje się od 35 do 77 tysięcy nasion. Trwałość nasion wynosi nawet do 10 lat. Robinia akacjowa powoduje znaczne zmiany siedliskowe. 

Wysusza podłoże w głębszych warstwach, natomiast wierzchnią warstwę wzbogaca w azot (dzięki symbiotycznym bakteriom wiążącym wolny azot z powietrza). Wykorzystanie (celowe wprowadzanie do uprawy).

Drewno robinii akacjowej jest trwałe, lekkie, twarde, odporne na gnicie i uszkadzanie przez owady, dlatego jest cenione jako materiał budulcowy, który jest odporny na działanie wilgoci, a także jako opał.

Stosowana jest do tworzenia drzewostanów ochronnych na glebach zagrożonych erozją i glebach zdegradowanych, czyli do zadrzewiania hałd, wysypisk, wyrobisk piaskarni, stromych i suchych zboczy. W uprawie jest cenną rośliną miododajną. Miód „akacjowy” jest chętnie kupowany przez konsumentów, ze względu na łagodny smak, a także dlatego, że bez żadnych zabiegów utrzymuje się długo w formie nieskrystalizowanej. 

Sadzona w parkach, przy ulicach i drogach jako dekoracyjne drzewo, a także dla intensywnego zapachu kwiatów. W uprawie znane są odmiany: ‘Umbraculifera’, ‘Bessoniana’, ‘Frisia’, ‘Rozynskiana’, ‘Microphylla’, ‘Tortuosa’, ‘Unifoliola’ (syn. ‘Monophylla’, ‘Unifolia’). Korowina i liście robinii zawierają żółty barwnik, który farbuje jedwab, wełnę i papier na trwały, żółty kolor.

Różne części robinii akacjowej są trujące, ale mają też zastosowanie lecznicze. Kwiaty i liście zawierają m.in. glikozydy flawonowe (robininę, akacyinę), olejek eteryczny (farnezol, linalol), cukry, leukoantocyjanozyd, garbniki. W korowinie i nasionach występują trujące białko toksalbumina (robina) oraz saponiny. 

Działania toksyczne mają robinina, leukoantocyjanozyd i robina. Wśród objawów zatrucia wyróżnia się mdłości, wymioty, senność, bóle brzucha, wzdęcia, zawroty głowy, rozszerzenie źrenic, drgawki, zapaść. 

Znane są też przypadki bardzo silnych reakcji uczuleniowych u osób zbierających korę robinii, a także drwali ścinających te drzewa. W medycynie stosuje się odwar z kwiatów robinii jako lek przy stanach zapalnych nerek i dróg moczowych, w niewydolności krążenia, jako środek moczopędny oraz przy zatruciach aflatoksynami (mykotoksyny) i pestycydami. Kwiatostany po obróbce termicznej można spożywać, np. w cieście naleśnikowym. 

Historia wprowadzenia i rozprzestrzenienia.

Robinia akacjowa została sprowadzona do Europy na początku XVII w., m.in. przez francuskiego ogrodnika Jeana Robina (od jego nazwiska pochodzi nazwa rodzajowa tej rośliny), który sprowadził ją do Francji w 1601 roku, jako drzewo ozdobne. Robinia akacjowa była sadzona w parkach, później także w lasach, skąd samorzutnie rozprzestrzeniła się w środowisku naturalnym. 

Dziś występuje pospolicie w miejscach ciepłych i suchych, szczególnie w widnych lasach, suchych zaroślach i zadrzewieniach śródpolnych.  W Polsce pierwsze introdukcje robinii akacjowej miały miejsce w XVIII w. , pierwsze dziczejące okazy zanotowano w 1836 roku, a w leśnictwie wykorzystywana była od 1860 r. Robinia szybko stała się jednym z najpopularniejszych gatunków obcego pochodzenia na wiejskich i miejskich terenach zieleni.

W XX wieku znalazła zastosowanie w rekultywacji siedlisk przeobrażonych przez przemysł oraz jako gatunek przyczyniający się do wzbogacania gleb w azot. 

Działania sprzyjające inwazji. Celowe wprowadzanie przez człowieka → robinia akacjowa i jej odmiany jest powszechnie dostępna w sklepach ogrodniczych, szkółkach i sprzedaży internetowej. 

Niezamierzone wprowadzenie przez człowieka: owoce i nasiona oraz fragmenty wegetatywne roślin (korzenie) lub całe rośliny (np. siewki) mogą być przenoszone wraz z materiałami pochodzącymi z prac ziemnych lub odpadami ogrodowymi do miejsc dotychczas niezasiedlonych przez robinię; drzewa sadzone w szpalerach przydrożnych stwarzają większą szansę na dalekodystansowy transport za pośrednictwem samochodów.

Drogi rozprzestrzeniania naturalnego (po wcześniejszej introdukcji przez człowieka): za pomocą diaspor generatywnych: dyspersja naturalna jest niewielka, przeważnie od kilku do 100 metrów, jeśli nasiona rozsiewane są przez wiatr lub grawitacyjnie. Natomiast hydrochorycznie i endozoochorycznie prawdopodobnie na znacznie większe odległości. możliwe jest także rozprzestrzenianie się przez odrosty korzeniowe.

Skutki wprowadzania do uprawy. 

Głównym źródłem inwazji są drzewostany robiniowe na terenach leśnych oraz zadrzewienia w krajobrazie otwartym, do których robinia akacjowa została wprowadzona wcześniej przez człowieka. 

Już w pierwszej połowie XX wieku dostrzeżono utrudnienia, jakie przy odnowieniu lasu stwarza robinia po wyrębie jej drzewostanów. W rezultacie w XXI wieku zrezygnowano z uprawy robinii na terenach leśnych, nawet na gruntach trudnych do zalesienia. Coraz częściej podejmowano też próby jej zwalczania w ramach działań służących ochronie przyrody.

Robinia akacjowa silnie zmienia warunki siedliska (chemizm gleb, oświetlenie), przez co wpływa na konkurencyjne wypieranie rodzimych gatunków. Badania, analizujące wpływ robinii akacjowej na roślinność wykazały istotną zmianę składu gatunkowego flory pod wpływem inwazji tego gatunku.

Robinia akacjowa szczególnie niepożądana jest w murawach kserotermicznych, gdzie zasadniczo zmienia skład podłoża, powodując wypieranie gatunków naturalnie tam występujących i wkraczanie na ich miejsce pospolitych, ekspansywnych roślin azotolubnych.

W Europie stosuje się różne metody zwalczania tej rośliny: mechaniczne: wycinanie, wykaszanie, obrączkowanie i wypalanie chemiczne: opryski na liście, nasady pni, ścięte pniaki, okorowane fragmenty pni, iniekcje pod korę biologiczne: wykorzystanie owadów i grzybów oraz inne np. połączone metody: karczowanie pniaków, głęboka orka z odwróceniem gleby, odnowienie lasu gatunkami pionierskimi, jednostkowe zwalczanie chemiczne odrostów. 

W Polsce podejmuje się działania służące eliminacji robinii akacjowej w niektórych parkach narodowych i krajobrazowych. Mają one zwykle charakter zabiegów mechanicznych, polegających na wycinaniu lub karczowaniu drzew, a następnie w okresach kilkuletnich, na usuwaniu odrostów korzeniowych. 

Poza tym w lasach gospodarczych od dawna stosuje się chemiczne zwalczanie odrostów korzeniowych robinii na zrębach, poprzedzające sztuczne odnowienie drzewostanów.