Róża pomarszczona

Róża pomarszczona (Rosa rugosa) – przywołuje na myśl smak słodkiej konfitury, ale musicie wiedzieć, że należy do gatunków inwazyjnych i wymaga kontroli, zwłaszcza na obszarach chronionych. Róża pomarszczona (Rosa rugosa) zwana jest też różą japońską albo różą fałdzistolistną.

Została zaliczona do szeroko rozprzestrzenionych, średnio inwazyjnych gatunków. Jest krzewem pochodzącym z Azji Wschodniej (od Półwyspu Koreańskiego po Sachalin), gdzie występuje w pobliżu wybrzeży, głównie na ustabilizowanych wydmach i skalistych wybrzeżach. Rzadko spotykana jest na łąkach, czasem wzdłuż dróg.

Jest gatunkiem zadomowionym w wielu krajach Europy oraz w Ameryce Północnej i jest uważana za gatunek inwazyjny, szczególnie groźny na wybrzeżach Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej.

We wtórnym zasięgu róża pomarszczona występuje na bardziej zróżnicowanych siedliskach: na różnych typach wydm, kamienistych plażach, klifach, murawach napiaskowych, obrzeżach lasów, a także wzdłuż dróg i torów kolejowych, na składowiskach odpadów i w innych siedliskach antropogenicznych. 

W Polsce róża pomarszczona jeszcze do niedawna uważana była za gatunek inwazyjny regionalnie. Wyraźnie najwięcej stanowisk notowanych jest w południowej i południowo-zachodniej części Polski oraz wzdłuż wybrzeża.

Jest krzewem dorastającym do 2 m wysokości z charakterystycznymi złożonymi liśćmi, których listki są sztywne, skórzaste, o powierzchni pomarszczonej, wyraziście żyłkowanej, z wierzchu ciemnozielone i błyszczące, spodem kutnerowato owłosione, z gruczołkami. 

Kwiaty są duże (od 6 do 8 cm średnicy), pachnące, ukazują się od maja do września, a owoce dojrzewają stopniowo.

Róża pomarszczona tworzy gęste zarośla, ma długie podziemne rozłogi, stabilizujące podłoże. Intensywnie rozrasta się za pomocą odrostów (pędy powstają z pączków wytwarzanych na korzeniach i rozłogach), szczególnie po zaburzeniach siedliska wywołanych przez działalność gospodarczą człowieka oraz po zastosowaniu środków chemicznych.

Róża pomarszczona jest odporna na działanie ognia, koszenie i często też na działanie herbicydów.Uważa się, że róża pomarszczona w Europie jest odporna na atak bakterii, grzybów i owadów notowanych na innych gatunkach róż.

Jest gatunkiem mrozoodpornym, toleruje suszę, zasolenie, okresowe zalewanie i zasypywanie piaskiem. Rozmnaża się generatywnie.

Róża pomarszczona jest gatunkiem szeroko rozpowszechnionym w uprawie, pożądanym z uwagi na szereg cech: długi okres i powtarzanie kwitnienia, dekoracyjne i pachnące kwiaty, ozdobne i jadalne owoce o dużej wartości odżywczej, łatwość uprawy i wysoką tolerancję na niesprzyjające warunki środowiska (zanieczyszczenie powietrza, zasolenie, suszę), zagęszczanie podłoża oraz odporność na podstawowe choroby róż (czarną plamistość i mączniaka prawdziwego). 

Od połowy XIX w. różę pomarszczoną wykorzystywano w hodowli i krzyżowano z licznymi przedstawicielami różnych grup róż. Uzyskano wiele ciekawych i wartościowych odmian, zwłaszcza róż parkowych, okrywowych i owocowych. 

Obecnie wykorzystuje się ją nie tylko w uprawie przydomowej, ale w urządzaniu zieleni miejskiej, do umacniania wydm oraz nasadzeń wzdłuż szlaków komunikacyjnych. Słodko pachnące kwiaty są tradycyjnie używane do wyrobu konfitur czy deserów zarówno w Chinach, jak i w Polsce. Są również używane do produkcji potpourri w Japonii i Chinach. 

Róża pomarszczona została sprowadzona do Europy w 1796 roku. Pierwsze notowanie w Polsce pochodzi z 1913 roku (z miejscowości w północno-wschodniej Polsce).  Od początku XX w. zaczęło się intensywne wprowadzanie róży pomarszczonej do uprawy.

Ze względu na właściwości dekoracyjne i użytkowe oraz odporność na suszę, przymrozki i zasolenie. Polecano ją też jako roślinę dekoracyjną, wytwarzającą wartościowe owoce, stabilizującą wydmy. Często sadzono ją przy domach letniskowych na wybrzeżach, wzdłuż dróg, linii kolejowych. Pierwsze dane o naturalizacji gatunku pochodzą z wybrzeży Bałtyku i Morza Północnego (w Danii i Szwecji). 

Róża pomarszczona celowo była wprowadzana i rozprzestrzeniana przez człowieka: jako roślina ozdobna sadzona jest w ogródkach przydomowych, w zieleni miejskiej i wzdłuż szlaków komunikacyjnych, powszechnie stosowana jest do umacniania wydm, prowadzone są plantacje tego gatunku.

Zaszło też wprowadzanie niezamierzone, ale związane z działalnością człowieka, czyli: transport diaspor generatywnych (owoców i/lub nasion) oraz fragmentów wegetatywnych (kłącza i korzenie) wraz z substratem glebowym, wyrzucanie nasion na kompost i śmietniki po wykorzystaniu mięsistej części.

Drogi rozprzestrzeniania naturalnego: przez ptaki, ssaki, rozprzestrzenianie drogą wodną.

Róża pomarszczona została wprowadzona do uprawy i jest powszechnie dostępna w sklepach ogrodniczych, szkółkach i sprzedaży internetowej. 

Owoce z dużą zawartością witaminy C, karotenoidów, flawonoidów stanowią ceniony surowiec w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym (płatki) i zielarstwie. 

Róża pomarszczona jako gatunek o silnych właściwościach konkurencyjnych negatywnie wpływa na krajową florę i rodzime zbiorowiska roślinne. Eliminuje rodzime gatunki poprzez szybkie rozrastanie się i ograniczanie dostępu światła.

Redukcja liczby rodzimych gatunków roślin może prowadzić do ograniczenia bogactwa gatunkowego związanych z nimi owadów zapylających. 

Największe zagrożenie dla rodzimej flory gatunek róży pomarszczonej stwarza na wydmach nadmorskich i na siedliskach muraw napiaskowych. Zmienia skład chemiczny podłoża, poprzez wzbogacanie górnych warstw gleby w pierwiastki biogenne, co sprzyja pojawianiu się innych, obcych dla danego siedliska gatunków.

Postulowana jest kontrola i zwalczanie róży pomarszczonej na obszarach chronionych. W krajach, gdzie ma status inwazyjnego, zaleca się powstrzymanie sadzenia jej w pasie do 50 km od brzegów morskich. Koszenie ogranicza jej rozwój, jeśli jest powtarzane (jednorazowe odmładza zarośla). Po usunięciu organów nadziemnych, łatwo odrasta, często tworząc bardziej zwarte zarośla. 

Skuteczne, choć kosztowne i pracochłonne jest wykopywanie pędów wraz z kłączami i korzeniami. Rośliny wraz z organami podziemnymi niszczy zastosowanie herbicydów zawierających glifosat, najlepiej w sierpniu.

Zgryzanie przez zwierzęta (kozy, owce) ogranicza ekspansję na nowe tereny.