Czosnek niedźwiedzi

Czosnek niedźwiedzi jest gatunkiem z rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae), objętym w Polsce częściową ochroną gatunkową.  Oznacza to, że ze stanowisk naturalnych wolno go pozyskiwać jedynie na podstawie zezwolenia wydanego przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska. 

W ten sposób dopuszczone jest pozyskiwanie liści czosnku tylko przez zbiór ręczny, wyłącznie z licznych populacji na obszarze województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Należy przy tym zostawić nie mniej jak 75% populacji i nie uszkadzać części podziemnych.

Czosnek niedźwiedzi uważany jest za gatunek ustępujący, choć obecnie nie znajduje się na „Czerwonej liście” roślin (2016). Oczywiście, to znów może się zmienić, gdyż zagrożeniem dla tego gatunku są nie tylko „zbieracze bez zezwolenia”, ale również inne czynniki spowodowane niewłaściwą działalnością człowieka. 

Są to: niewłaściwa gospodarka leśna, przebudowa drzewostanów z liściastych i mieszanych na monokultury drzew szpilkowych, jak również bezpośrednie niszczenie lasów łęgowych podczas regulacji rzek, co niestety ciągle ma miejsce; spadek liczby stanowisk czosnku niedźwiedziego obserwuje się również w dolinach rzek na obszarach zurbanizowanych.

W Polsce czosnek niedźwiedzi jest gatunkiem spotykanym nieco częściej w południowej części kraju, szczególnie w reglu dolnym w Karpatach, na Pogórzu Karpackim i Sudeckim. W innych częściach kraju czosnek niedźwiedzi rośnie na ogół w rozproszonych stanowiskach. 

Występuje w aspekcie wiosennym w świeżych i wilgotnych lasach liściastych, takich jak grądy niskie oraz żyzne buczyny niżowe i karpackie, sporadycznie – w buczynie sudeckiej, regionalnie w nadrzecznej olszynie górskiej. 

Czosnek niedźwiedzi jest gatunkiem wskaźnikowym starych lasów. Tak, gdzie występuje, rośnie zazwyczaj łanowo. Lubi umiarkowany cień, gleby wilgotne, zasobne w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym.

Czosnek niedźwiedzi jest byliną osiągającą do 50 cm wysokości, z podłużną, wąska cebulą o długości do 6 cm. Ma liście tylko odziomkowe, najczęściej dwa, do 25 cm długości i 7 cm szerokości. Łodyga kwiatowa (głąbik) jest bezlistna, do 50 cm wysokości, zakończona luźnym kwiatostanem. Śnieżnobiałe kwiaty, o 6 działkach okwiatu, mają średnicę do 2 cm. Owocem jest torebka z trzema komorami. 

Po dojrzeniu owoców część nadziemna zamiera, stąd czosnek niedźwiedzi zaliczany jest do znanych nam już geofitów.

Czosnek niedźwiedzi może być z powodzeniem uprawiany i z tego źródła może być u nas pozyskiwany dla znanych celów kulinarnych czy zdrowotnych. Jest też interesującą rośliną, która w ogrodach naturalistycznych może stanowić element ozdobny.

Czosnek niedźwiedzi jest od dawna popularną przyprawą w wielu krajach. Jego subtelniejszy smak i zapach – niż u bardziej znanego nam czosnku pospolitego (Allium sativum) – pozwala zmieniać nasze nawyki kulinarne!

Liście czosnku niedźwiedziego można spożywać jako składnik sałatek, gotować jak warzywo – w zupach lub jako składnik sosu. Liście można też suszyć, kisić i marynować. Jadalne są również cebulki i kwiaty.

Jak podaje Lukasz Luczaj, specjalista od roślin jadalnych – zalewanie oliwą czosnku niedźwiedziego w celu późniejszego spożycia jest niebezpieczne. Może dojść do zatrucia jadem kiełbasianym, czyli botulizmu, gdyż powstają warunki beztlenowe sprzyjające rozwojowi bakterii. Zatrucie jadem kiełbasianym wywołuje toksyna botulinowa wytwarzana przez bakterię Clostridium botulinum. Bakteria ta występuje powszechnie w glebie.