Grzybieńczyk wodny

Grzybieńczyk wodny (Nymphoides peltata, Limnanthemum nymphoides) jest jedną z tych roślin, które są narażone na wyginięcie i objęte są ochroną gatunkową.  Pamiętajmy, że u nas w kraju, w myśl ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. 2004 Nr 92  poz. 880, z późniejszymi zmianami) zabronione jest m.in. umyślne przemieszczanie gatunków chronionych w środowisku przyrodniczym, jak i umyślne wprowadzanie do środowiska przyrodniczego. Wszelkie odstępstwa od zakazów wymagają zezwoleń Regionalnego lub Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska.

Grzybieńczyk wodny jest gatunkiem inwazyjnym w Ameryce Północnej i Nowej Zelandii. Rozprzestrzenianiu sprzyja dostępność gatunku w handlu (także u nas dostępny jest w ogrodniczych centrach handlowych, szkółkach i sklepach internetowych) i uprawa w oczkach wodnych, skąd może być przeniesiony do środowiska naturalnego. 

Choć liście grzybieńczyka wodnego przypominają nieco liście tzw. lilii wodnych (grzybieni, grążeli) należy do zupełnie innej rodziny niż one, nie – grzybieniowatych (Nymphaeaceae), tylko bobrkowatych (Menyanthaceae).

W Polsce jest gatunkiem rzadkim, występuje głównie na niżu, w rozproszonych stanowiskach. Liczba stanowisk naturalnych grzybieńczyka wodnego w ostatnich latach uległa znacznemu zmniejszeniu. Gatunek jest rodzimy dla większości obszarów Europy i Azji (w strefie klimatu umiarkowanego) i zagrożony w całym zasięgu geograficznym.

Rośnie w eutroficznych (żyznych) wodach stojących, takich jak stawy, starorzecza, nagrzane latem partie jezior, najczęściej na głębokości od kilkudziesięciu centymetrów do 1,5 m, w podłożu ilasto-gliniastym i mulistym. Dobrze znosi lekkie zasolenie wody, natomiast jest bardzo wrażliwy na zanieczyszczenie wód. 

Grzybieńczyk wodny jest byliną z długim, dorastającym do ok. 1,5 m, walcowatym, rozgałęzionym kłączem, zakorzenionym w podłożu. Jego liście pływają na powierzchni wody. Mają zaokrągloną, skórzastą, lśniącą i z wierzchu ciemnozieloną, a od spodu czerwonofioletową blaszkę o długości od 7 do 13 cm i szerokości od 6 do 10 cm. Ogonki liściowe osiągają długość od 0,5 m do ponad 2 m. 

Kwiaty 5-krotne są osadzone na szypułkach o długości od 5 do 10 cm i wyrastają ponad wodę. Zebrane są po 2 do 5 w luźnych pęczkach w kątach liści. Charakterystyczna, lejkowata, złocistożółta korona ma średnicę od 2,5 do 4 cm, krótką rurkę i łatki głęboko pocięte, na brzegu orzęsione a w nasadzie z pęczkiem włosków. Kwiaty kwitną tylko jeden dzień. Zapylane są przez owady, czasem też dochodzi do samozapylenia. 

Owocem jest mięsista, jajowata torebka o długości do 2,5 cm. Owoce dojrzewają pod wodą. Nasiona są silnie spłaszczone, z haczykowatymi włoskami. Rozprzestrzeniają się drogą wodną (hydrochoria), czasem przyczepiają się piór ptasich (epizoochoria). Roślina rozmnaża się też wegetatywnie, z fragmentów kłączy. Grzybieńczyk wodny jest zagrożony z powodu zarastania płytkich zbiorników wodnych przez roślinność szuwarową. W starorzeczach poważnym zagrożeniem są dla niego dłuższe okresy obniżonych stanów wody, które powodują ekspansję roślinności bagiennej, łąkowej i pastwiskowej. 

Wszelkie prace związane z przebudową wałów przeciwpowodziowych prowadzą do całkowitego zniszczenia m.in. siedlisk grzybieńczyka wodnego. W użytkowanych stawach zagrożeniem dla gatunku stają się działania związane z okresową konserwacją tych zbiorników. Nie wolno dopuszczać do osuszenia stawu na dłuższy okres.