Powojnik prosty

Powojnik prosty (Clematis recta) jest gatunkiem bliskim zagrożenia i jedynym przedstawicielem rodzaju Clematis, który w Polsce objęty jest ochroną gatunkową. 

We florze Polski występuje jeszcze powojnik alpejski (Clematis alpina), rosnący tylko w Karpatach, głównie w Tatrach oraz zadomowiony, inwazyjny powojnik pnący (Clematis vitalba). Powojnik prosty jest byliną osiągającą do 150 cm wysokości.

Jego liście są nieparzystopierzaście złożone. Kwiaty, zebrane w wiechowate kwiatostany na wierzchołku pędu, mają średnicę ok 1-2 cm. Produkują dużą ilość pyłku i są zapylane przez pszczoły, trzmiele i motyle.

Owocem jest niełupka długości ok. 4 mm, zakończona pierzasto owłosioną, długą do 2 cm szyjką słupka. Owoce rozsiewane są przy udziale wiatru (anemochoria) i zwierząt (epizoochoria – przenoszenie owoców przyczepionych do sierści czy piór).

Powojnik prosty jest gatunkiem europejsko-pontyjsko-pannońsko-śródziemnomorskim. Rośnie w Europie Wschodniej, Środkowej, Południowo-Wschodniej i Południowo-Zachodniej oraz na Kaukazie. 

W Polsce występuje rzadko, głównie na Wyżynie Lubelskiej i Wołyńskiej oraz sporadycznie na Wyżynie Małopolskiej i na Roztoczu.

Rośnie w kserotermicznych zbiorowiskach okrajkowych i ciepłych zaroślach, a także w widnych lasach i na ich obrzeżach, na glebach zasobnych w węglan wapnia.

Zagrożeniem dla gatunku jest działalność gospodarcza człowieka powodująca zmniejszenie powierzchni jego siedlisk.

Tak jak większość roślin należących do rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae) jest gatunkiem trującym. Ziele powojnika prostego zawiera glikozyd ranunkulinę → z którego uwalniają się anemonina i protoanemonina, lotna substancja o ostrym zapachu i palącym smaku oraz saponiny. 

Zatrucia protoanemoniną manifestują się biegunką, skurczami, paraliżem i podrażnieniami skóry. Zatrucia mogą nastąpić podczas zrywania czy rozcierania liści rośliny. Powojnik prosty traci swoje właściwości trujące po wysuszeniu, gdyż trująca protoanemonina ulega rozpadowi.

Ziele to było stosowane w lecznictwie ludowym jako środek przeciwgośćcowy, moczopędny i napotny, jak również w bólach głowy. W homeopatii wyciąg alkoholowy jest używany w stanach zapalnych oczu, pęcherza moczowego oraz w chorobach skórnych.