Marsylia czterolistna

Marsylia czterolistna (Marsilea quadrifolia) jest taksonem wymarłym w stanie dzikim na swoich naturalnych stanowiskach na obszarze Polski i objętym ścisłą ochroną gatunkową.

Jest gatunkiem zagrożonym w całym swoim zasięgu geograficznym, objętym Konwencją Berneńską i Dyrektywą Siedliskową. Umieszczona jest na europejskiej czerwonej liście roślin naczyniowych i światowej czerwonej liście gatunków zagrożonych IUCN.

Do największych zagrożeń marsylii na stanowiskach zarówno zastępczych u nas w Polsce, jak i naturalnych w innych krajach, należy ekspansja gatunków szuwarowych, zjadanie roślin przez roślinożerne ryby, niszczenie i wydeptywanie przez ludzi, a także wysychanie zbiorników wodnych na skutek zmian klimatycznych.

Polskie stanowiska stanowiły północny kres zasięgu gatunku. Znane były tylko dwa naturalne stanowiska, obecnie już historyczne.

Na jednym z nich, w 1973 roku, odnaleziono marsylię czterolistną nad Zbiornikiem Goczałkowickim i trafiła do naszego Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie, część okazów marsylii czterolistnej przeniesiono do Arboretum w Bolestraszycach, gdzie roślina silnie się rozrosła. 

W latach 80-tych ubiegłego wieku rozpoczęto introdukcję marsylii na stanowiska zastępcze, z materiału uprawianego w Bolestraszycach. Marsylia czterolistna trafiła też do uprawy w kilku innych ogrodach botanicznych w Polsce. W Europie marsylia czterolistna występuje w południowej, zachodniej i rzadziej środkowej części, sięgając swoim zasięgiem po południowo-zachodnią Ukrainę i deltę Wołgi. 

Marsylia czterolistna przypomina swoim wyglądem koniczynę czterolistną (niegdyś uważano, że znalezienie takiej koniczyny przynosi szczęście), jest jednak wieloletnią paprocią wodną należącą do rodziny marsyliowatych (Marsileaceae). 

Posiada długie do 50 cm, bardzo cienkie, płożące się kłącze, z którego wyrastają liście o długich ogonkach zakończonych czterodzielną blaszka liściową. Długość ogonków zależy od głębokości wody i zwykle wynosi od kilku do 20 cm, w wyjątkowych przypadkach osiągając nawet ponad metr długości. Marsylia czterolistna w dobrych warunkach tworzy dość gęstą „darń”, szczelnie pokrywając powierzchnię wody. 

U nasady ogonków liściowych rozwijają się 2 lub 3 nerkowatego kształtu sporokarpia, w których znajdują się zarodnie wytwarzające zarodniki. Zarodniki dojrzewają we wrześniu i październiku, zachowują zdolność kiełkowania przez kilkadziesiąt, a nawet sto lat. Jest więc możliwe ponowne odnalezienie tej paproci, tam gdzie niegdyś rosła, przy założeniu, że warunki siedliskowe nie zostały zmienione.

W naturalnych warunkach marsylia czterolistna rośnie w wodach słodkich stojących, a także w miejscach okresowo zalewanych, w podłożu mulistym, gliniasto ilastym oraz ilasto piaszczystym z niewielką ilością materii organicznej. Do rozwoju wymaga temperatury ok. 15ºC, a najlepiej rośnie w wodach 15-20 cm głębokości. Marsylia czterolistna łatwo rozmnaża się wegetatywnie przez podział kłączy.