Wczesnonasienne

Jest to zagadnienie, które w gruncie rzeczy, leży u podstaw naszej misji. Będziemy chcieli pokazać ciekawe, chronione oraz rzadkie i zagrożone gatunki w Polsce, m.in. z najnowszej „Polskiej czerwonej listy paprotników i roślin kwiatowych” z 2016 roku, uprawiane w naszym Ogrodzie. 

Ogród Botaniczny UW jeszcze na długo przed wejściem w życie zapisów w ustawie o ochronie przyrody wprowadzał w życie działania mające na celu zachowanie ex situ rzadkich składników flory Polskiej. Kluczem do tworzenia naszej kolekcji było obowiązujące w danym czasie rozporządzenie w sprawie ochrony gatunkowej roślin.

Z biegiem czasu, kiedy lista roślin objętych ochroną gatunkową w Polsce powiększała się, a roślin w naszym Ogrodzie przybywało, niemożliwością stało się zgromadzenie wszystkich gatunków na jednym, niezbyt dużym poletku, tym bardziej, że w kolekcji przybywało roślin z bardzo odmiennych środowisk.

Od końca lat 80. ubiegłego wieku rośliny chronione prezentowane są w Ogrodzie w różnych, odpowiadających im działach: Grup ekologicznych, Flory niżowej Polski, a także mniej licznie w innych działach Ogrodu. 

Zaczniemy od tych, które kończą obecnie kwitnienie, część z nich wręcz już przekwitła i zawiązuje owoce. 

Śnieżyca wiosenna Leucoium vernum – objęta ochroną, a wg „Czerwonej listy” gatunek bliski zagrożenia (NT). Występuje przede wszystkim w górach, poza górami rzadko na Nizinie Śląskiej i w Wielkopolsce. Jest lekko trującą rośliną cebulową, której listki okwiatu są jednakowe, białe z żółto-zieloną plamką pod szczytem.

Śnieżyczka przebiśnieg Galanthus nivalis – chroniona, występuje przede wszystkim na południu Polski, w górach, po regiel górny. Jest trującą rośliną cebulową, użytkowaną (odmiany!) w celach leczniczych i ozdobnych. Charakterystyczne, zwieszające się i pachnące kwiaty, składają się z 6 listków w 2 okółkach okwiatu i są zróżnicowane morfologicznie. Zewnętrzne są dłuższe i odstające, a wewnętrzne są krótsze, sercowato wycięte na szczycie i z charakterystyczną zieloną półkolistą plamką.

Cebulica dwulistna Scilla bifolia – chroniona, w Polsce osiąga północną granicę swojego zasięgu. Jest trującą rośliną cebulową, przeważnie o 2-3 liściach i ciemnoniebieskich kwiatach, o 6 jednakowych listkach okwiatu w groniastym kwiatostanie. Występuje rzadko, w południowo-wschodniej części kraju i na Śląsku. Jest uprawiana w celach ozdobnych, stąd na niżu Polski znane są stanowiska synantropijne, oznacza to, że roślina „uciekła” z przydomowych ogródków.

Wspólną cechą tych 3 gatunków jest to, że należą do geofitów cebulowych. Rośliny te zimują w postaci cebul, z których wczesną wiosną, kiedy jeszcze nie ma liści na drzewach, wyrastają liście i kwiaty/kwiatostany. Owoce po zapyleniu szybko dojrzewają, a nasiona (z elajosomami) rozsiewane są przez mrówki. Po wydaniu owoców część nadziemna tych roślin szybko obumiera. Rośliny te rozmnażają się również wegetatywnie, wytwarzając cebulki potomne.

Dodatkowo wymienimy tu Zimowita jesiennego Colchicum autumnale – gatunek chroniony, który rośnie dziko w południowej Polsce. Zakwita jesienią, a liście wraz z owocem – torebką – wyrastają z bulwy dopiero wiosną. Nasiona dojrzewają przez zimę pod ziemią. Cała roślina jest silnie trująca, ale wykorzystywana dla celów leczniczych i ozdobnych (liczne odmiany barwne, często o pełnych kwiatach). Podobnie jak wymienione wcześniej gatunki jest geofitem, większą część roku „spędza” pod ziemią w postaci bulwy. Kwitnie od sierpnia do października. Zdarza się czasami, choć rzadko, że zakwitnie również na wiosnę.

Autorka: Izabella Kirpluk była kuratorem kolekcji ekologicznych oraz działu flory niżowej Polski w Ogrodzie Botanicznym UW. Zajmowała się chronionymi i zagrożonymi gatunkami, opiekując się kolekcją tych roślin w Ogrodzie. 

Brała udział w badaniach prowadzonych przez Ogród na Suwalszczyźnie i badaniach w Puszczy Kampinoskiej. Od 1992 roku prowadzła prace badawcze nad florą siedlisk antropogenicznych Puszczy Kampinoskiej, a od 2011 zajmowała się gatunkami inwazyjnymi na tych siedliskach.

Informacje przygotowywała Izabella Kirpluk, która była kuratorka kolekcji ekologicznych oraz działu flory niżowej Polski.