Chmiel zwyczajny

Chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), nie wydaje się wcale oczywistym gatunkiem dla miejsc ruderalnych, możemy go jednak spotkać również w parkach i na cmentarzach, także na przydrożach, wśród zaniedbanych zadrzewień i zakrzewień, na terenach kolejowych i przypłociach.

W Polsce chmiel zwyczajny jest pospolity na całym niżu, a w górach spotykany jest po regiel dolny. Naturalnie występuje w wilgotnych lasach i zaroślach, często nad wodami – najczęściej w olsach i różnych typach lasów łęgowych. Najlepiej rośnie w półcieniu, na glebach wilgotnych i mokrych, zasobnych i bardzo żyznych, o odczynie obojętnym do zasadowego. 

Chmiel zwyczajny jest wieloletnią rośliną zielną, pnącą się prawoskrętnie, należącą do rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Ma silne, podziemne kłącze i mocno rozbudowany system korzeniowy. Jego łodyga jest jednoroczna (co roku wyrasta nowa z podziemnej karpy), dorasta do 8, a nawet 12 metrów, jest wijąca, opatrzona zagiętymi, szorstkimi włoskami, co ułatwia roślinie przyczepność.

Liście są naprzeciwlegle, długoogonkowe (ogonki też są pokryte szorstkimi, zagiętymi włoskami), 3–5-klapowe, w nasadzie sercowate, grubo ząbkowane i szorstkie na górnej powierzchni. Chmiel zwyczajny jest rośliną dwupienną, szyszkowate owocostany – wykorzystywane w różnych celach – powstają oczywiście na okazach żeńskich. Owocem jest orzeszek. Jest też rośliną powszechnie uprawianą i zdziczałą. Jako roślina przemysłowa zaś jest wykorzystywany przy wyrobie piwa. Młode pędy, liście, korzenie i kwiaty chmielu są jadalne.

W lecznictwie tradycyjnym chmiel ma długą historię zastosowania jako lek gorzki i moczopędny. Obecnie wykorzystuje się jego właściwości uspokajające i wyciszające. Używany jest w zaburzeniach snu i nastroju, pobudliwości i wyczerpaniu. 

Składniki gorzkie chmielu – takie jak lupulon humulon mają właściwości przeciwbakteryjne, są też środkami konserwującymi w piwie, a także ułatwiają fermentację. Smak gorzki pobudza ponadto apetyt i wydzielanie soków trawiennych. Surowcem wykorzystywanym zarówno w lecznictwie jak i przy produkcji piwa są łuski owocostanów i młode owocki pokryte gruczołowatymi włoskami.

Chmiel zwyczajny jest również – choć rzadko– uprawiany jako ozdobne z liści bylinowe pnącze z zimującą karpą (jego pędy na zimę zamierają). Pod koniec wiosny bardzo szybko tworzy długie, wielometrowe pędy. Jest niestety rośliną bardzo ekspansywną. W uprawie pojawia się ozdobna odmiana o złotożółtych liściach (‘Aureus’).

Porcję wiedzy przygotowała dla Was Izabella Kirpluk → botaniczka, która w Ogrodzie Botanicznym była kuratorem kolekcji ekologicznych oraz działu Flory niżowej Polski. Zajmowała się gatunkami chronionymi, zagrożonymi i inwazyjnymi.