Cieciorka pstra

Przyjrzymy się cieciorce pstrej (Coronilla varia, Securigera varia) z rodziny motylkowatych, bobowatych (Papillionaceae, Fabaceae).

Występuje pospolicie prawie w całej Polsce, w górach jest spotykana po piętro regla górnego. Jest gatunkiem europejsko-śródziemnomorsko-irano-turańskim. W Polsce osiąga północno-wschodnią granicę swojego występowania. 

Cieciorkę pstrą teraz możemy spotkać kwitnącą w nasłonecznionych miejscach na przydrożach, poboczach, nasypach, miedzach oraz w innych siedliskach ruderalnych. W Polsce naturalnym miejscem występowania tej rośliny są murawy, widne lasy i skraje lasów, zarośla, średnio wilgotne i suche łąki. Cieciorka pstra jest gatunkiem charakterystycznym dla światłolubnych i ciepłolubnych zbiorowisk okrajkowych z klasy Trifolio-Geranietea sanguinei.

Jest byliną o łodydze gałęzistej, rozesłanej lub podnoszącej się, osiągającej do 120 cm (czasem nawet do 2 m) długości. Wszystkie liście są u niej nieparzystopierzastozłożone, z 6 do 12 par listków i jednym listkiem na szczycie.

Bardzo charakterystyczne są kwiaty cieciorki, rozwijające się w główkowatym kwiatostanie, o koronie jasnoróżowej, rzadziej białej. W kwiatostanie jest od 10 do 20 kwiatów, pojawiających się niekiedy już w maju. Kwitnienie trwa zazwyczaj od czerwca do lipca, a czasem nawet do sierpnia.

Roślina jest owadopylna. Owocami cieciorki są wzniesione, tępo zakończone strąki, złożone z jednonasiennych członów (od 1 do 11). Diaspory porywane są przez wiatr, a następnie przenoszone przez często inny czynnik (boleochoria). Wiatr wprawia w ruch elastyczne łodygi, wytrząsa nasiona ze strąków, ale może też roznosić diaspory. Cieciorka pstra jest rośliną trującą i leczniczą. 

Ziele zawiera glikozyd koronilinę, saponiny trójterpenowe, czterocukier stachiozę (który występuje też w fasoli czy soi i nie jest cukrem całkiem strawnym dla ludzi; stachioza jest odpowiedzialna za wzdęcia, ponieważ człowiek nie posiada enzymów, by ją strawić, w efekcie czego cukier ten trafia do jelit, gdzie fermentuje i powstają gazy) oraz pochodne kumaryny.

Nasiona zawierają glikozydy – koronilinę i hirkanozyd. W medycynie ludowej roślina stosowana była jako środek nasercowy i moczopędny. Obecnie, z uwagi na silne właściwości trujące, jest rzadko stosowana. Zatrucie cieciorką objawia się bladością, biegunką i dusznością, a w skrajnych przypadkach może skończyć się utratą przytomności, a nawet zgonem.

Cieciorka pstra może być stosowana jako roślina ozdobna np. jako roślina okrywowa na suche czy przesychające miejsca, niezbyt zasobne w składniki odżywcze, o odczynie obojętnym do zasadowego. Potrafi szybko się rozrastać przez wzrost kłączy, równie łatwo rozmnaża się z nasion. Podobnie jak inne rośliny motylkowate, żyje w symbiozie z bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny, czyli z bakteriami brodawkowymi – inaczej korzeniowymi. 

Cieciorka pstra została wprowadzona do różnych krajów (poza swoim naturalnym zasięgiem występowania) jako roślina ozdobna, do zwalczania erozji, do ulepszania gleby, jako roślina okrywowa i jako pasza dla zwierząt gospodarskich (choć zjadana w dużych ilościach może czasem spowodować zatrucia u koni czy bydła).

Gatunek ten uważany jest za uciążliwy w USA, ze względu na szybki wzrost wegetatywny skutkujący monokulturami i szkodliwy wpływ na rodzimą roślinność. Bardzo rozgałęzione kłącza mogą mieć długość do 3 m.

Łodygi mogą sięgać do 2 m długości i jak podają badacze z USA – rośliny mogą w pełni pokryć 20–30 metrów kwadratowych w ciągu czterech lat. W Stanach Zjednoczonych uważana jest za niebezpieczny chwast w uprawach żyta, owsa, pszenicy jarej i ozimej oraz w winnicach. Nasiona cieciorki są trudne do oddzielenia od ziaren zbóż. 

Cieciorka pstra jest zgłaszana jako inwazyjna w wielu stanach USA oraz w Kolumbii Brytyjskiej w Kanadzie. Znajduje się na liście szkodliwych roślin w Meksyku, z zaleceniem przeprowadzenia oceny kraju pod kątem jej zwalczania lub ograniczania Jest również uwzględniona w Globalnej Bazie Gatunków Inwazyjnych IUCN (GISD, 2016). Ocena inwazyjności przeprowadzona dla Alaski dała jej 68 rangę inwazyjności w skali od 1 do 100 (Alaska Natural Heritage Program, 2016).