Farbownik lekarski

Farbownik lekarski (Anchusa officinalis) to pięknie kwitnąca roślina. O tej porze roku przyciąga nasz wzrok interesującymi, mocno zabarwionymi kwiatami Korona początkowo jest purpurowa, później fioletowoniebieska, ma prostą rurkę z widocznymi, aksamitno-owłosionymi, białawymi wyrostkami (tzw. osklepkami). 

Jest przedstawicielem rodziny ogórecznikowatych, szorstkolistnych (Boraginaceae), rozgałęzioną byliną, czasem rośliną dwuletnią, rosnącą do 80 cm wysokości. Jej liście są szorstko owłosione, a kwiatostanem jest wierzchotka jednoramienna, łukowato w bok wygięta, o wszystkich odgałęzieniach skierowanych w jedną stronę. Kwiaty zapylane są głównie przez błonkówki. Owocem jest rozłupnia rozpadająca się na 4 rozłupki.

W Polsce farbownik lekarski występuje dość pospolicie na niżu i w niższych położeniach górskich. Rośnie na przydrożach, rumowiskach, nieużytkach, terenach kolejowych, suchych wzgórzach. Do niedawna uważany był za gatunek rodzimy (apofit), obecnie przypuszcza się, że może być archeofitem (dawnym przybyszem), być może pochodzenia panońskiego.

Ziele farbownika zawiera m.in. alkaloidy pirolizydynowe (karcynogen) oraz alantoinę. Alkaloidy farbownika w większych dawkach porażają ośrodkowy układ nerwowy i powodują zaburzenia przewodu pokarmowego. 

Alkaloidy pirolizydynowe to wtórne metabolity roślinne wydzielane przez roślinę w celu ochrony przed roślinożercami. Rośliny zielarskie, które zawierają alkaloidy pirolizydynowe, są albo zabronione do użytku wewnętrznego, albo ich dawkowanie jest ograniczone w zależności od zawartości alkaloidów. Alkaloidy pirolizydynowe działają toksycznie i genotoksycznie, mogą powodować m.in. toksyczność ostrą, mutagenność, aberracje chromosomowe. 

Ziele farbownika stosowano w lecznictwie ludowym jako środek przyspieszający gojenie się ran, a także we wrzodach żołądka i dwunastnicy. Skórkę korzenia farbownika wykorzystywano niegdyś do produkcji różu do twarzy. Z korzeni otrzymuje się barwnik ciemnopurpurowy, a z kwiatów – zielony. Farbownik lekarski jest też rośliną miododajną. Ma dość długi okres kwitnienia – od maja do września, a czasem nawet do października. Rośnie w dużych skupiskach, jest więc świetną rośliną pożytkową dla pszczół. Jego wydajność miodowa to około 170 kg z jednego hektara pożytku, a wydajność pyłkowa – 40 kg z hektara.