Mikołajek płaskolistny i mikołajek polny

Przybliżymy Wam dwa kolejne gatunki mikołajków (Eryngium), które możemy spotkać na polskim niżu są to: mikołajek płaskolistny (E. planum) oraz mikołajek polny (E. campestre).

W naszym ogrodzie możecie je zobaczyć na dziale Flory niżowej Polski. Przypomnijmy, że mikołajki należą do rodziny selerowatych, baldaszkowatych (Apiaceae, Umbelliferae). 

Oto kilka cech, po których łatwo rozróżnić przedstawiane gatunki. Obydwa są bylinami, hemikryptofitami (naziemnopączkowymi), pokrytymi woskowym nalotem.

Mikołajek płaskolistny (E. planum) to roślina, która jest górą zwykle niebieskawo nabiegłą, najczęściej osiąga do 60 (a nawet 100) cm wysokości. Dolne i środkowe liście ma niepodzielone (zdjęcie), główki kwiatostanowe są jajowate, a kwiaty niebieskie. 

Z kolei mikołajek polny (E. campestre) jest rośliną podobnej wysokości, ale szarozieloną lub białawą. Wszystkie liście ma podzielone, dolne najczęściej 3-dzielne i są one zimotrwałe, a środkowe są z kolei podwójnie pierzastoklapowane. Główki kwiatostanowe są prawie kuliste, a kwiaty białawe lub szarozielone.

U podstawy kwiatostanów mikołajków występują charakterystyczne, kolczaste podsadki. Kwitnienie zaczyna się w czerwcu i trwa do sierpnia a nawet września. Rośliny te zapylane są przez trzmiele, pszczoły i motyle.

Owoc – rozłupnia, złożony jest z 2 rozłupek, pokrytych szydlastymi łuskami i zakończonych sztywnymi, ząbkowatymi resztkami kielicha. Diaspory rozsiewane są przez wiatr i zwierzęta. Oba gatunki spotkamy na murawach, łąkach, przydrożach i innych miejscach ruderalnych, z tym, że mikołajek polny preferuje suchsze miejsca (murawy ciepłolubne, suche zbocza, ugory, tereny kolejowe).

Mikołajek płaskolistny jest gatunkiem nieczęstym w Polsce, występuje głównie wzdłuż Wisły i Odry. Natomiast mikołajek polny jest gatunkiem wręcz rzadkim i występuje głównie w południowej części niżu – na Wyżynie Małopolskiej, rzadko na Śląsku i w Wielkopolsce.

W uprawie, z uwagi na oryginalne niebieskawe zabarwienie i interesujące kwiatostany, największe zastosowanie ma mikołajek płaskolistny. W handlu spotykamy m.in. odmiany: ‘Blauer Zwerg’ (‘Blue Dwarf’) o wysokości 40-50 cm i główkach kwiatostanowych intensywnie niebieskich oraz ‘Blaukappe’ – wysokości ok. 75 cm z kwiatostanem również intensywnie niebieskim.

Mikołajek płaskolistny dobrze komponuje się z innymi roślinami i znajduje zastosowanie w ogrodach naturalistycznych i na rabatach bylinowych. W uprawie wymaga umiarkowanego lub pełnego słońca, gleb suchych lub umiarkowanie wilgotnych, o obojętnym lub zasadowym odczynie, umiarkowanie żyznych. Świetnie nadaje się na kwiat cięty oraz do suchych bukietów.

Mikołajki miały zastosowanie w lecznictwie ludowym. Zawierają saponiny, garbniki, flawonoidy, kwasy fenolowe, kumaryny i olejki eteryczne. Saponiny obecne są głównie w korzeniu, zaś olejki eteryczne zaś i flawonoidy w częściach nadziemnych. Kumaryny stwierdzono w korzeniach oraz w owocach.

Surowiec miał zastosowanie moczopędne, żółciopędne i wykrztuśne (w leczeniu kaszlu i kokluszu), a także przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Dobrze wpływał też na przemianę materii, poprawiając trawienie. Stosowano go również w bezsenności.