Protea królewska - Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego

Protea królewska

Nasza protea królewska (Protea cynaroides) zakwitła po 2 latach od zamieszkiwania w naszych szklarniach! To jedna z najstarszych rodzin roślin kwitnących na świecie! Jest jednym z przykładów tzw. starożytnych linii ewolucyjnych – w sensie botanicznym jest bardzo prymitywna (pierwotna). W botanice często podawana jest jako przykład adaptacji do ekstremalnych warunków – suszy, ognia czy ubogich gleb.

Protea cynaroides
fot. I. Kuzyszyn
Plantæ utiliores. London, Whittaker & Co.,1842-1850. Źródło: biodiversitylibrary.org/page/53720840
Protea cynaroides
fot. P. Dobrzyński

Protea (Protea L.) to niezwykle interesujący i bardzo różnorodny rodzaj roślin należący do rodziny Proteaceae. Pochodzi przede wszystkim z południowej Afryki, a w szczególności z regionu Fynbos w RPA (obszar Przylądka Dobrej Nadziei). Niektóre gatunki występują również w Australii. Nazwy zwyczajowe to: protea, sugarbush (ang.), protea (pl.) lub rzadko używana nazwa srebrnik. W rodzaju Protea możemy odnaleźć 100 gatunków, a cała rodzina Proteaceae to ponad 1700 gatunków.

Nazwa Protea pochodzi od greckiego boga Proteus, który w mitologii greckiej, był mitycznym bóstwem morskim znanym ze zdolności do nieustannej zmiany kształtu. Nazwa kwiatu nawiązuje do ogromnej różnorodności form w tym rodzaju. W mitologii roślina ta  kojarzona była z tajemniczością i siłą.

The flora of South Africa with synoptical tables of the genera of the higher plants
Capetown, Darter Bros. & Co.; 1913-32. Źródło: biodiversitylibrary.org/page/42086681

Poczta Polska wyemitowała 15 maja 1968 r. znaczek pocztowy przedstawiający proteę królewską (opis na znaczku Protea cynaroides) o nominale 90 gr, w serii Kwiaty. Druk w technice offsetowej na papierze kredowym. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Powyżej inne znaczki z kolekcji Piotra Dobrzyńskiego – kuratora roślin szklarniowych Ogrodu Botanicznego UW.

Protea królewska (Protea cynaroides) jest również jednym z elementów godła Południowej Afryki.

Godło przedstawia na złotej tarczy dwie osoby witające się, otoczone kłosami pszenicy. Nad tarczą znajduje się umieszczona pomiędzy drzewcem i włócznią stylizowana protea królewska. W godle widnieje sekretarz afrykański (gatunek ptaka drapieżnego) z rozpostartymi skrzydłami, a nad nim korona wschodzącego słońca. U dołu, na zielonej szarfie, znajduje się motto ǃke e: ǀxarra ǁke, co oznacza – zróżnicowani, ale zjednoczeni.

Jedna z drużyn reprezentacji rugby – „Springboks” – nazywana jest również „the Proteas”.

Kiedyś „Springboks” nierozerwalnie związani byli z białą tożsamością narodowej drużyny rugby. Od końca apartheidu rządzący Afrykański Kongres Narodowy (ANC) dążył do zastąpienia herbu Springboks neutralnym symbolem symbolizującym zerwanie z przeszłością. W tym celu wybrano Królową Proteę – kwiat narodowy RPA – co doprowadziło do nazwania narodowej drużyny krykieta Proteas, a od 1992 roku, na koszulkach narodowej drużyny rugby obok emblematu Springboks pojawił się wizerunek protei królewskiej.

Protea cynaroides

Cechy morfologiczne:

  • liście – grube, skórzaste, często lancetowate; dobrze przystosowane do warunków suchych;
  • kwiaty – wyglądają jak pojedynczy, duży kwiat, ale są to w rzeczywistości kwiatostany złożone z wielu drobnych kwiatów otoczonych dużymi, kolorowymi podsadkami (przysadkami). Kwiatostany rozwijając się, zmieniają stopniowo swój kształt, co prowadziło często do pomyłek, gdy botanicy opisywali różne stadia rozwoju jako odmienne gatunki; kwiaty są pełne słodkiego nektaru, stąd zwyczajowa nazwa w języku afrikaans suikerbos – „krzew cukrowy”;
  • kolory – najczęściej różowe, czerwone, kremowe, białe i fioletowe;
  • rozmiary – od małych roślin zielnych do dużych krzewów i niewielkich drzew.

Siedlisko i występowanie

Protea występuje głównie w strefie klimatu śródziemnomorskiego (gorące, suche lata i chłodne, mokre zimy). Największe zróżnicowanie gatunków znajduje się w RPA, w tzw. Cape Floristic Region – jednym z sześciu florystycznych królestw świata. Wiele gatunków to endemity, czyli nie występują nigdzie indziej na świecie.

Znaczenie ekologiczne

Protea jest kluczowym składnikiem biomu Fynbos, który jest jednym z najbardziej zróżnicowanych florystycznie obszarów na świecie. Współwystępuje z takimi roślinami jak wrzosy (Erica) i szczodruchy (Restio). Kwiaty przyciągają ptaki (szczególnie nektarniki) oraz owady, dla których są ważnym źródłem pożywienia. Niektóre gatunki są ognioodporne – ich nasiona otwierają się dopiero po pożarze.

Uprawa

Protea wymaga bardzo dobrze przepuszczalnego, kwaśnego podłoża i dużej ilości światła. Niewskazane jest podlewanie twardą wodą. Źle znosi przesadzanie, nadmierne podlewanie i mróz. W klimacie umiarkowanym uprawiana jest głównie w szklarniach lub jako roślina doniczkowa.

Uprawa protei w Polsce jest możliwa, ale wymaga specjalnych warunków, ponieważ protea pochodzi z ciepłego klimatu południowej Afryki, a więc nie toleruje mrozów, nadmiernej wilgoci ani ciężkiej gleby. Mimo to coraz więcej osób podejmuje się uprawy tych efektownych roślin – głównie w doniczkach, szklarniach lub oranżeriach.

1. Forma uprawy

W polskim klimacie proteę uprawia się wyłącznie jako roślinę doniczkową lub szklarniową. Może rosnąć:

  • w dużych donicach (na balkonach/tarasach latem),
  • w oranżeriach,
  • w ogrzewanych szklarniach,
  • rzadko – w gruncie (tylko w najcieplejszych rejonach kraju i z bardzo dobrą ochroną zimą).

2. Stanowisko

  • Bardzo słoneczne, najlepiej z wystawą południową.
  • Protea uwielbia ciepło i światło – musi mieć co najmniej 6–8 godzin słońca dziennie.
  • Latem można wystawić ją na balkon, taras lub do ogrodu (ale tylko po zahartowaniu i w osłoniętym miejscu).

3. Temperatura

  • Optymalna: 15–25°C.
  • Zimą nie może spaść poniżej 5°C!
  • Najlepiej zimować proteę w chłodnej, jasnej szklarni lub werandzie w temp. ok. 6–10°C.
  • Roślina nie toleruje mrozu, nawet krótkotrwałego.

4. Podłoże

  • Lekko kwaśne (pH 5,0–6,5), bardzo przepuszczalne.
  • Najlepiej mieszanka:
    • torfu kwaśnego (nie odkwaszanego),
    • piasku,
    • perlitu/pumeksu,
    • może być dodatek drobnego żwiru lub kory sosnowej.
  • Unikać podłoży z dużą zawartością próchnicy, gliny lub nawozów organicznych.

5. Podlewanie

  • Podlewać umiarkowanie – tylko gdy wierzchnia warstwa podłoża jest sucha.
  • Używać miękkiej wody (najlepiej deszczówki lub przefiltrowanej).
  • Protea nie znosi przelania! – nadmiar wody prowadzi do gnicia korzeni.
  • W okresie zimowym podlewać bardzo oszczędnie.

6. Nawożenie

  • Nawozić rzadko, tylko w okresie wzrostu (wiosna–lato).
  • Najlepiej nawozami o niskiej zawartości fosforu – protea jest wrażliwa na jego nadmiar.
  • Można stosować nawozy dla rododendronów, azalii lub roślin kwaśnolubnych.

7. Pielęgnacja

  • Przycinanie nie jest konieczne, ale można usuwać przekwitłe kwiatostany i formować pokrój.
  • Przesadzać co 2–3 lata, bardzo ostrożnie (protea nie lubi naruszania korzeni).
  • Uważać na choroby grzybowe przy zbyt wilgotnym podłożu.

8. Problemy w uprawie

  • Przemarznięcie – najczęstszy powód śmierci roślin w Polsce.
  • Zgnilizna korzeni – zbyt ciężkie podłoże lub nadmiar wody.
  • Brak kwitnienia – zbyt mało światła lub za ciepła zima (roślina potrzebuje okresu spoczynku).
  • Rzadko występują szkodniki – mogą się pojawić wełnowce, wciornastki lub przędziorki w uprawie domowej.

9. Czy protea zakwitnie w Polsce?

Tak, ale pod pewnymi warunkami:

  • Roślina musi być dojrzała (zwykle 2–4 lata).
  • Musi mieć pełne nasłonecznienie i dobrze przejść okres spoczynku zimowego (chłodna, jasna lokalizacja).
  • Kwitnienie zwykle przypada na wiosnę lub lato, choć niektóre gatunki kwitną zimą.

10. Gatunki najłatwiejsze w uprawie w Polsce

  1. Protea cynaroides – królewska (największe i najbardziej efektowne kwiaty).
  2. Protea neriifolia – odporna, o węższych kwiatach.
  3. Protea repens – zwarta, często polecana dla początkujących.

Podsumowanie – czy warto?

✅ Tak, jeśli masz:

  • Jasne i ciepłe miejsce (latem balkon, zimą oranżeria),
  • Chęć i cierpliwość do roślin egzotycznych,
  • Dostęp do kwaśnego, dobrze przepuszczalnego podłoża i miękkiej wody.

❌ Nie, jeśli:

  • Szukasz rośliny łatwej w pielęgnacji,
  • Masz ciemne mieszkanie lub ciężką glebę ogrodową,
  • Nie masz możliwości przezimowania rośliny w chłodnym, jasnym miejscu.

Stałe zasady pielęgnacji przez cały rok

KategoriaWskazówki
PodlewanieTylko miękką wodą (deszczówka, filtrowana).
Nigdy nie zalewaj – nadmiar = zgnilizna korzeni.
PodłożeLekko kwaśne, bardzo przepuszczalne. Unikać torfu odkwaszanego.
DoniczkaZ dużym otworem odpływowym, najlepiej gliniana lub ceramiczna.
NawożenieTylko w okresie wzrostu (IV–VIII), nawozem dla kwaśnolubnych, niskofosforowym.
PrzycinanieLekko po kwitnieniu lub w marcu. Usuń stare, zdrewniałe pędy i przekwitłe kwiatostany.
Ochrona zimąPrzechowuj w chłodzie (6–10°C), ale z dużą ilością światła. Nie podlewaj zbyt często.

Dodatkowe porady na sukces z proteą w Polsce:

  • Kup młodą roślinę z renomowanej szkółki – wysiew z nasion w warunkach domowych jest trudny.
  • Nie przesadzaj z nawozami – protea pochodzi z bardzo ubogich gleb.
  • Im więcej słońca, tym lepiej – to jedna z najbardziej światłolubnych roślin ozdobnych.

Największym zagrożeniem jest zima – nieodpowiednia temperatura lub wilgotne podłoże mogą ją zabić.

Powodzenia!

Tą porcją wiedzy podzielił się z Wami Piotr Dobrzyński – kurator kolekcji roślin szklarniowych w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego.

University of Warsaw Botanic Garden

Our Botanic Garden
is open every day and on public holidays.

Greenhouses are closed on Mondays.


Aleje Ujazdowskie 4
00-478 Warsaw

Opening hours

MARCH – APRIL | 10 am – 6 pm | ticket offices open until 5 pm

MAY – AUGUST | 10 am – 8 pm | ticket offices open until 7 pm

SEPTEMBER | 10 am – 6 pm | ticket offices open until 5 pm

OCTOBER | 10 am – 5 pm | ticket offices open until 4 pm

Używamy plików cookie, aby poprawić komfort korzystania z naszej witryny. Przeglądając tę stronę, zgadzasz się na używanie przez nas plików cookie.

Więcej Akceptuję