Mak lekarski

A cóż to za jegomość o malowniczych kwiatach, które zdobią ogrody i bukiety? Czyżby coś mrocznego kryło się w jego wnętrzu?

Mak lekarski (Papaver somniferum) kiedyś był powszechny i uprawiany ze względu na smaczne nasiona używane w piekarnictwie i cukiernictwie, z jego nasion wytwarza się także cenny olej. Również płatki maku lekarskiego ze względu na swój skład są cennym surowcem zielarskim. Przywędrował na teren Europy Środkowej, z zachodniej części basenu Morza Śródziemnego.

Dlaczego mak lekarski budzi tak sprzeczne emocje?

Mak lekarski, Papaver somniferum, fot. I. Kuzyszyn

Kiedy kwiaty maków przekształcają się w owoce (wielonasienne torebki), ale zanim dojrzeją na dobre, pojawia się w nich mlecznobiały sok, który po wysuszeniu staje niczym innym, jak opium. To właśnie w nim zawarte są takie substancje psychoaktywne jak morfina, kodeina i papaweryna.

Grecy stosowali opium na uspokojenie, znali je również Rzymianie. Jego uspokajające i usypiające właściwości stosowano w wielu preparatach w leczeniu niemowląt, dzieci i dorosłych. Od problemów ząbkowania po zaburzenia nerwowe – opium było lekarstwem dla mas. 

Chętnie używali go także XIX wieczni literaci tacy jak Charles Dickens. Znany wszystkim bohater powieści Artura Conana Doyle’a – Sherlock Holmes – również miał słabość do opiatów, szczególnie do morfiny. Co ciekawe – do Chin czy na zachód Europy opium trafiło dzięki Arabom.

Plaga uzależnień od opiatów objęła nie tylko Ameryki – dotyczyła żołnierzy walczących na wojnach w Wietnamie i Afganistanie. 

Pole opiumowe, (Papaver somniferum), fot. K.Gruber, Wikimedia Commons, CC BY-SA 4.0

Chińczycy również ulegli opiatom. Już na początku XX wieku ponad 1/4 dorosłych Chińczyków używała narkotyków. Dodatkowo – wcale nie pochodziły one z makowych pól w Chinach, tylko z Indii. Handel opium kwitł tam już w XVIII wieku! 

Narkotyk był tak powszechny, że zupełnie zdestabilizował życie społeczne i nawet wydany (w 1729 r.) przez chińskiego Cesarza zakaz palenia opium nic nie zmienił, a próby obrony kraju przed zalewem opium skończyły się działaniami zbrojnymi.

Uzależnieni od opium Chińczycy w XVIII wieku, fot. Domena Publiczna, Wikipedia

Wojny opiumowe, a także uzależnienie niemalże każdej z klas społecznych, doprowadziły Chiny do utraty suwerenności. Zapanować nad uzależnieniem od opium w Chinach udało się dopiero po II wojnie światowej, dzięki zaangażowaniu chińskich komunistów. Był to też czas gdy handlem narkotykami zajęła się włoska mafia, kartele z Dalekiego Wschodu i Ameryki Południowej. Pod koniec XX wieku do zaangażowanych w ten proceder na szeroką skalę dołączył Afganistan.

W 1874 r. w Niemczech po raz pierwszy wyodrębniono heroinę (pochodną morfiny), która szybko zyskała sobie status nieuzależniającego substytutu morfiny, co okazało się wielką pomyłką. Dopiero na początku XX wieku Amerykanie odkryli, że syrop na kaszel – jednym z jego składników była heroina – bardzo silnie uzależnia.

Na gruncie uzależnień od opiatów i Polacy mieli swój wkład. W 1976 r. studenci chemii z Gdańska wynaleźli „kompot czyli „polską heroinę” – narkotyk dla biednych, w postaci psychoaktywnych opiatów do wstrzyknięcia dożylnego. Można było go przygotować przy użyciu łatwo dostępnych półproduktów, co przyczyniło się do lawinowego wzrostu zjawiska narkomanii na początku lat 80. XX w.

Mak lekarski, Papaver somniferum, fot. I. Kuzyszyn

W chwili obecnej w Polsce przepisy dotyczące uprawy maku lekarskiego są bardzo restrykcyjne. Mak wysokomorfinowy może być uprawiany tylko do celów farmaceutycznych i leczniczych, niskomorfinowy do celów spożywczych i nasiennych, a wszystkie te uprawy są ściśle kontrolowane.

Mak lekarski, Papaver somniferum, fot. Domena Publiczna, Wikipedia

Wraz z rokiem tematycznym – Detektywistyczny Botaniczny – prowadzimy cykl o roślinach zagadkowych, tajemniczych, niebezpiecznych, zaskakujących i fascynujących.

Tą historią podzieliła się Marianna Darżynkiewicz-Wojcieska → kierowniczka Pracowni Edukacji Ogrodu Botanicznego UW

Ogród Botaniczny
Uniwersytetu Warszawskiego

Aleje Ujazdowskie 4
00-478 Warszawa

Magiczny Botaniczny
Cztery Żywioły

ZIMOWY OGRÓD
9.11.2024 r. – 16.02.2025 r.
Serdecznie zapraszamy!
Bilety na stronie www.lumagica.pl

Szklarnie zimą
Las tropikalny w centrum Warszawy

SZKLARNIE są czynne
w weekendy i dni świąteczne
w godzinach 10.00 – 15.00.
Kasy są czynne do godziny 14.00.
Instytucje wspierające

Używamy plików cookie, aby poprawić komfort korzystania z naszej witryny. Przeglądając tę stronę, zgadzasz się na używanie przez nas plików cookie.