Winorośl jadeitowa - Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego

Winorośl jadeitowa

Strongylodon macrobotrys, znany też jako winorośl jadeitowa, winorośl szmaragdowa, turkusowa winorośl lub jade vine, niekiedy także jadeitowy pnący groszek, to niezwykle efektowna i rzadko spotykana, endemiczna roślina tropikalna pochodząca z Filipin.

Po raz pierwszy opisana została przez zachodnich odkrywców w 1841 roku. Roślina została odkryta na zboczach góry Makiling, na wyspie Luzon. Ze względu na niecodzienny kolor kwiatów i oryginalny wygląd, jest bardzo ceniona w nie tylko w ogrodach botanicznych, ale także w wśród przez kolekcjonerów. Uprawiana u nas roślina trafia do kolekcji w 2001 ze Szwajcarii z Ogrodu Botanicznego w St. Gallen. Od kilku lat zakwita regularnie na przełomie marca i maja, w tym samym okresie co w swoim środowisku naturalnym, gdy panuje pora sucha. Proces zapylania kwiatów wspomagany jest przez oryginalny ”ruchomy mechanizm” wysuwania się pręcików i słupków.

W tym roku, po wielokrotnych, powtarzanych codziennie, próbach zapylania ręcznego, doszło do zapylenia, dzięki czemu powstał jeden owoc, który rozwijał się przez kilka miesięcy. Pod koniec lipca spadł z rośliny, w  środku znajdowało się kilka różnej wielkości nasion.

Podstawowe informacje:

  • nazwa naukowa: Strongylodon macrobotrys A.Gray
  • rodzina: Fabaceae (bobowate)
  • pochodzenie: Filipiny, lasy tropikalne wysp Luzon, Mindoro i innych
  • siedlisko naturalne: Wilgotne, gęste lasy tropikalne, często w pobliżu strumieni i rzek
  • forma wzrostu: Pnącze (liana) – może osiągać do 20 metrów długości

Kwiaty są wyjątkowe:

  • kolor: niebiesko-zielony, turkusowy, czasem wpadający w miętowy lub seledynowy – przypomina kolor jadeitu (stąd nazwa „jade vine”)
  • kształt: motylkowaty, charakterystyczny dla roślin bobowatych (Fabaceae)
  • ułożenie: Zebrane w kwiatostany w formie grona o długości nawet koło 1 metra (czasem dłuższe!)
  • okres kwitnienia: W warunkach naturalnych – od marca do maja (w porze suchej)
  • zapylacze: Nietoperze – wabione kolorem i nektarem kwiatów
  • Kwiaty w kształcie pazura lub dzioba są rozmieszczone w wiszących kwiatostanach po 75 lub więcej kwiatów. Kwiatostany mogą osiągnąć nawet 3 m długości. Turkusowy kolor kwiatów przypomina zabarwienie niektórych form minerałów turkusowych i jadeitowych, w tonacjachod niebiesko-zielonego do miętowego zielonego. Kwiaty są ułożone w kwiatostanie „do góry nogami” co ułatwia nietoperzom spijanie nektaru i zapylanie. Podczas odwiedzin, pyłek delikatnie wysypuje się na głowę zapylacza i może być następnie przeniesiony na znamię słupka kwiatu kolejnej rośliny. Specyficzna budowa kwiatu sprawia, że podczas wstępnego kontaktu, przy lekkim naciśnięciu dźwigni, w pierwszej kolejności wysuwa się słupek, na którym może być zdeponowany pyłek z innej rośliny, a przy próbach dalszego otwierania kwiatu wysuwają następnie się pręciki i jest wysypywany pyłek, który będzie mógł być przeniesiony przez nietoperza do kolejnego kwiatu. Tak wyrafinowany mechanizm zapylania powstał w wyniku długotrwałej koewolucji w działaniu zachodzącej pomiędzy budową kwiatu i jego zapylacza.
  • Ich jasne zabarwienie jest przykładem kopigmentacji, w wyniku obecności malwiny (antocyjanina) i saponaryny (glikozydu flawonowego) w stosunku 1:9.

Liście: zielone, błyszczące, trójlistkowe – złożone z trzech owalnych listków, ułożone na pędachnaprzemianlegle, Owoc: strąk (jak u innych bobowatych), długość do 15 cm, zawiera kilka dużych nasion. Rozmnażanie: trudne z nasion, częściej przez sadzonki pędowe

Wymagania uprawowe:

  • światło: jasne, ale rozproszone (półcień lub filtrujące światło)
  • temperatura: ciepło przez cały rok – min. 18–20°C (nie toleruje chłodu)
  • wilgotność: wysoka wilgotność powietrza (idealna to 70–90%)
  • podłoże: przepuszczalne, organiczne, lekko kwaśne (pH 5,5–6,5)
  • podlewanie: regularne, ale nieprzesadne – gleba powinna być stale lekko wilgotna

Trudność:

  • w uprawie domowej: bardzo trudna
  • w szklarniach i oranżeriach: możliwa, ale wymaga kontroli wilgotności i temperatury
  • zakwitnięcie w uprawie: rzadkie i trudne – wymaga idealnych warunków uprawowych

Zastosowanie i znaczenie:

  • dekoracyjne: ceniona za oryginalny wygląd – kwiatostany wyglądają niemal nienaturalnie
  • ogrody botaniczne: często uprawiana w specjalnych kolekcjach tropikalnych roślin
  • ochrona gatunku: uznawana za narażoną na wyginięcie (VU – vulnerable) przez utratę naturalnego siedliska

Ciekawostki:

  • zmienność koloru: barwa kwiatów wynika z rzadkiej kombinacji antocyjanin i flawonów, pigmentów roślinnych
  • podobieństwo do innych roślin: choć kwiaty wyglądają egzotycznie, gatunek ten należy do tej samej rodziny co groch czy fasola
  • symbol Filipin: Jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych kwiatów narodowych Filipin

Znaczenie kulturowe i estetyczne

Choć Strongylodon macrobotrys nie jest związany z żadnym tradycyjnym kultem religijnym, jego niezwykły, turkusowo-szmaragdowy kwiat od wielu dekad inspiruje filipińską sztukę i estetykę. Roślina ta, dzięki swojej rzadkości i wyjątkowej urodzie, stała się jednym z najbardziej charakterystycznych motywów w kulturze wizualnej Filipin.

Pojawia się zarówno w sztuce użytkowej, na tkaninach, haftach czy ceramice oraz w malarstwie, zwłaszcza współczesnym, gdzie funkcjonuje jako znak tropikalnego piękna i narodowej tożsamości. W ogrodach botanicznych oraz w starannie projektowanych przestrzeniach reprezentacyjnych jade vine pełni rolę rośliny wyjątkowej, rzadkiej i ekskluzywnej, podkreślającej charakter miejsca.

W przeciwieństwie do wielu roślin tradycyjnie wykorzystywanych w rytuałach religijnych Azji, jade vine nie posiada przypisanej symboliki duchowej w lokalnych wierzeniach Filipin. Nie występuje w ceremoniach, nie jest rośliną sakralną i nie odgrywa funkcji liturgicznej. Mimo to jej niezwykły wygląd sprawia, że bywa postrzegana jako wyraz boskiego piękna i harmonii natury. W sztuce o tematyce religijnej pojawia się czasem symbolicznie jako znak doskonałości stworzenia – nie z tradycji, lecz z intuicyjnego zachwytu nad jej formą.

We współczesnej kulturze, zwłaszcza w literaturze ekologicznej i sztuce postkolonialnej, jade vine zyskuje nowe, poetyckie znaczenia. Jej rzadkość i delikatność stają się metaforą kruchości środowiska naturalnego, a zagrożenie wyginięciem podkreśla konieczność ochrony lasów deszczowych Filipin.

Kwiat, który w naturze wymaga specyficznych warunków i trudnego procesu zapylania, bywa interpretowany jako symbol ulotnego piękna, które wymaga troski i uważności. Dzięki temu jade vine stała się nie tylko botaniczną ciekawostką, ale też znakiem refleksji o wartości natury i potrzebie jej ochrony.

Tą porcją wiedzy podzielił się z Wami Piotr Dobrzyński – kurator kolekcji roślin szklarniowych w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu Warszawskiego.

Ogród Botaniczny
Uniwersytetu Warszawskiego
Zielona oaza w sercu wielkiego miasta!

Zapraszamy do
czterech szklarni Ogrodu,
które w sezonie zimowym są dostępne
w weekendy i święta w godzinach 11.00 – 16.00


W każdą sobotę i niedzielę o godz. 13.00
zapraszamy na
spacery z edukatorami!

Szklarnie
Las tropikalny w centrum Warszawy

SZKLARNIE są dostępne
w weekendy i święta
w godzinach 11.00 – 16.00

Bilety są dostępne na miejscu
oraz na stronie kupbilet.pl

Zajęcia z edukatorami
dla grup zorganizowanych
Zapisy → wycieczki.ogrod@uw.edu.pl

Magiczny Botaniczny
Czarujący zimowy Ogród Lumagica

To już piąta edycja wystawy iluminacji
w Ogrodzie Botanicznym UW.

Zapraszamy!

Wystawa jest czynna codziennie
(oprócz śród)w godz. 16.00 – 21.00
z wyjątkiem 24 i 31 grudnia.

Bilety są dostępne na miejscu
oraz na stronie lumagica.pl
Realizowane projekty z Funduszy Europejskich

Używamy plików cookie, aby poprawić komfort korzystania z naszej witryny. Przeglądając tę stronę, zgadzasz się na używanie przez nas plików cookie.

Więcej Akceptuję